Clair-obscur (1963)

Regie: George Sluizer | 15 minuten | korte film

Het zou flauw zijn om te zeggen dat de openingstitels het interessantste van ‘Clair-obscur’ zijn, maar er zit een kern van waarheid in. De verwachtingen die gewekt worden in deze ietwat onbeduidende maar nog net onderhoudende korte film van George Sluizer, worden in ieder geval niet helemaal waargemaakt.

De film begint heel ritmisch en dynamisch, met flikkerende woorden, prikkelend geluid, een close-up van een rijdende trein en lekkere jazzy muziek van Hans Kox. De titel Clair-obscur is ook best veelbelovend. Het roept uiteraard associaties op aan deze kunstzinnige techniek. Maar de film zelf heeft hier in letterlijke zin weinig mee te maken; of de titel moet verwijzen naar de typische zwart-wit gevlekte Nederlandse koeien die veel te zien zijn. Inhoudelijk is de titel wel uit te leggen – het gaat van gelukzalig naar dramatisch – maar veel betrokkenheid zal de kijker niet voelen met het verhaal. Het lijkt uiteindelijk niet veel meer dan een vingeroefening geweest te zijn voor Sluizer, die wel wat opvallende jump cuts, en een paar leuke, desoriënterende shots gebruikt. Maar al met al heeft het weinig om het lijf, zeker voor de huidige kijker.

Voor wie het wil weten: in de film volgen we een man – waarschijnlijk een toerist – die door een Nederlandse polder loopt en helemaal gelukkig wordt van de omgeving, het heldere weer, een lieveheersbeestje, en de koeien om hem heen. Het lijkt zijn hobby te zijn om omgevingsgeluiden op te nemen. Hiervoor gebruikt hij een grote microfoon die verbonden is met een recorder die hij om zijn nek heeft hangen. In het begin van de film geniet hij vooral. Hij laat het lieveheersbeestje over zijn hand lopen, gaat in het gras liggen, kijkt naar de lucht. Wanneer hij hierbij zijn hoofd draait, draait ook het scherm mee. Mild amusant, maar niet veel meer dan dat.

Vervolgens slaat het weer om, rijst het water om hem heen (waardoor hij soms over een greppel heen moet springen), en komt er tot overmaat van ramp een koe in het water terecht. De man probeert de koe (aan zijn horens) uit de greppel te trekken, maar het lukt hem niet. Hij doet nog wat pogingen gedurende de film, waarbij hij rond loopt, voorbijgangers verderop op de dijk (op de fiets) te hulp roept, maar niemand hoort hem. Hij is als een roepende in de woes… polder.

De film eindigt met een anticlimax en zonder ‘oplossing’ van het probleem. We hebben vooral zitten kijken naar een nerveuze, rondrennende man die af en toen een koe probeerde te helpen en contact probeerde te leggen. Een man die eerst helemaal één was met het fijne Nederlandse landschap, en vervolgens alleen maar vijandigheid tegenkwam. Of dit iets moet zeggen over het vaak gure weer bij ons, de onsympathieke Nederlanders die niemand te hulp schieten, of dat Sluizer gewoon een kapstok wilde hebben om zijn beelden van het Nederlandse landschap aan weer aan te verbinden, zeker weten doen we het niet (maar het zou best het laatste wel eens kunnen zijn). Het maakt in ieder geval niet bijster veel indruk.

Wat overblijft is een film met een paar leuke technische elementen, zoals snelle draai (‘pan’)-shots en cuts waarbij de man in het volgende shot ineens naar zichzelf lijkt te kijken. Ook zitten er ineens een paar foto’s tussen van de man die zijn armen uitstrekt, waarna de bewegende beelden het weer overnemen. Ook de snelle cuts van een close-up (van een voet half in de greppel) naar een shot van afstand zijn redelijk onverwacht en houden het visueel interessant. Een beetje ‘nouvelle vague’-achtig, wat je op basis van de openingstitels ook zou kunnen verwachten. Tenslotte zorgt de muziek – met zijn lopende bas en prominente klarinet – ervoor dat de kijker (en luisteraar) de aandacht niet verliest. Het maakt van ‘Clair-obscur’ toch nog een – misschien onverdiend – swingende ervaring.

Bart Rietvink

Waardering: 2.5

DVD-release: 1 februari 2019 (exclusief bij de Volkskrant)
DVD-release: 23 april 2019