Cold Case Hammarskjöld (2019)

Regie: Mads Brügger | 128 minuten | documentaire

Op 18 september 1961 stort het vliegtuig van de toenmalige VN-secretaris Dag Hammarskjöld onder verdachte omstandigheden neer in Noord-Rhodesië. Hammarskjöld was een voorvechter voor zelfbeschikkingsrecht van de nieuwe Afrikaanse republieken en dat maakte hem niet bepaald populair bij de oude kolonisatoren en nieuwe grootmachten. De crash was daardoor aanleiding voor allerlei moordcomplotten en theorieën. In ‘Cold Case Hammarskjöld’ proberen de Deense filmmaker Mads Brügger (onder andere bekend van ‘The Ambassador’) en de Zweedse privé-detective Göran Bjorkdahl meer dan vijftig jaar later het mysterie te ontrafelen. Wat is er echt gebeurd die fatale nacht? Was het een ongeluk of een aanslag? Wie liet de schoppenaas ‘death card’ achter op het lichaam van Hammarskjöld? En als er een aanslag was: wie heeft die dan beraamd?

De documentaire is een zoektocht in de duistere krochten van Afrika’s recente verleden. Nieuwe getuigen worden gehoord. Het fatale vliegtuig wordt opgegraven. En belastende documenten komen boven tafel met duistere moordplannen. De naam van een mysterieuze paramilitaire organisatie drijft boven, geleid door een sinistere dokter Maxwell. Zit hij inderdaad achter de dood van Hammarskjöld?

Mads Brügger is de journalist die ook achter de baanbrekende documentaire ‘The Ambassador’ zat. In die documentaire maakte hij gebruik van een typetje: hij speelde de rol van zakenman die met een gekochte status als ambassadeur voor Liberia in de diamanthandel wilde stappen. In deze docu is hij gewoon zichzelf, maar ook nu lijkt de verleiding om een typetje op te voeren aanwezig. Rode draad in de documentaire zijn scènes waarin Brügger in een hotelkamer in een wit met kaki uniform (hetzelfde ‘uniform’ van dokter Maxwell) zijn onderzoek naar dood van Hammarskjöld dicteert aan een Afrikaanse typiste. De vrouw schrijft het verhaal uit op een typemachine en kijkt steeds verbaasder naarmate het verhaal steeds fantastischere vormen aanneemt.

Een andere belangrijke figuur in de documentaire is Bjorkdahl, die overigens op beeld maar een bijrol inneemt. Bjorkdahl deed jarenlang onderzoek naar de dood van de VN-secretaris en heeft veel van de twijfelachtige omstandigheden rond Hammarskjölds overlijden aan het licht gebracht. Zijn werk vormt de basis van de documentaire.

Een moordmysterie is een geweldig gegeven voor een documentaire. Maar voor de kijker is het wel belangrijk dat er een duidelijke schuldige – of in ieder geval een hoofdverdachte – wordt aangewezen. De documentairemakers doen dit wel. Maar tegelijk hebben ze ook de grootste moeite om hun sporen en theorieën echt te bewijzen. Mensen willen niet praten. En kan de echtheid van bepaalde documenten worden bevestigd?

Tijdens de film zien we naast nieuw bewijs vooral ook frustratie van de documentairemakers. Er zijn wel aanwijzingen van allerlei duistere zaken, maar de zoektocht is verre van af. En het is maar de vraag of het mysterie inderdaad wordt ontrafeld. Wellicht vindt Brügger zelf dat de documentaire mislukt is, omdat hij het verhaal niet rond kon krijgen. ‘Wie is Hammarskjöld eigenlijk? Alleen oude mensen weten nog wie dat is,’ zegt hij ergens halverwege de film.

Toch is ‘Cold Case Hammarskjöld’ zeer zeker erg geslaagd. Deze documentaire is bovenal een poging de waarheid te achterhalen. En er wordt daarom liever veel open gelaten voor een kritische kijker dan dat er onzuiver bewijs met grote stelligheid wordt gepresenteerd. Dat siert de makers. En daarbij gaat deze documentaire verder dan enkel een whodunnit. ‘Cold Case Hammarskjöld’ schijnt licht op een duistere kant van Afrika, waar lang niet alle misdadigers gestraft worden.

Bram Semeijn

Waardering: 4

Bioscooprelease: 4 april 2019