Crossfire (1947)
Regie: Edward Dmytryk | 86 minuten | drama, misdaad | Acteurs: Robert Young, Robert Mitchum, Robert Ryan, Gloria Grahame, Paul Kelly, Sam Levene, Jacqueline White, Steve Brodie, George Cooper, Richard Benedict, Richard Powers, William Phipps, Lex Barker, Marlo Dwyer, Robert Bray, Don Cadell, Carl Faulkner, Harry Harvey, Kenneth MacDonald, George Meader, Philip Morris, Bill Nind, Jay Norris, Allan Ray, George Turner
Regisseur Edward Dmytryk was een kind van Oekraïense immigranten in het Canadese British Columbia en groeide op in San Francisco. Als tiener werd hij koerier bij de filmstudio Paramount, waar hij zich eind jaren veertig had opgewerkt tot een van de meest veelbelovende filmmakers van Hollywood. De linkse Dmytryk, die enige tijd lid van de communistische partij was, sneed vaak controversiële thema’s aan zijn films, waaronder antisemitisme in ‘Crossfire’ (1947), een film die verscheen in een tijd waarin de verschrikkingen van de oorlog nog bijzonder vers in het geheugen lagen. Tijdens de anticommunistische heksenjacht in Hollywood, rond 1950, weigerde Dmytryk te getuigen en kwam hij op de beruchte zwarte lijst. Na enkele maanden in de gevangenis besloot hij in 1951 alsnog namen te noemen. Zijn eigen hachje was gered en Dmytryk pikte de draad weer op. Hij bleef een succesvolle regisseur, die onder meer scoorde met ‘The Caine Mutiny’ (1954) en ‘Mirage’ (1956), maar zijn verraad heeft hem altijd achtervolgd.
In ‘Crossfire’ houdt rechercheur Finlay (Robert Young) zich bezig met de moord op de Joodse zakenman Samuels (Sam Levene). Het bewijsmateriaal wijst drie mogelijke daders aan. Het zijn drie soldaten: de fysiek imposante Montgomery (Robert Ryan) was in de hotelkamer van het slachtoffer op de avond van zijn overlijden; zijn maatje Floyd (Steve Brodie) was eveneens in de buurt, net als de verlegen en gevoelige Mitchell (George Cooper). Montgomery wijst Mitchell, die spoorloos verdwenen is, aan als dader. De dronken Mitchell doolt door de stad, waar hij in een bar de even wereldwijze als ordinaire Ginny Tremaine (Gloria Grahame) ontmoet. Ondertussen werpt Mitchells kamergenoot, sergeant Kelley (Robert Mitchum), zich voor hem in de verdediging. Voor hem is het duidelijk: de racistische Montgomery en niemand anders zit achter de moord. Lukt het Keeley om zijn maatje te beschermen tegen Monty’s aantijgingen? Of ziet de doortastende rechercheur Finlay zelf tijdig hoe de vork in de steel zit?
Het voor de Oscar voor beste film genomineerde ‘Crossfire’ is losjes gebaseerd op de novelle ‘The Brick Foxhole’ van Richard Brooks, een begaafd schrijver wiens indrukwekkende palmares onder meer de scripts van ‘Key Largo’ (1948) en ‘The Blackboard Jungle’ (1955, tevens door Brooks geregisseerd) omvat. In de roman draaide het om de brute moord op een homoseksuele man door een groep dronken soldaten, maar in de jaren veertig lag het thema homoseksualiteit nog erg gevoelig. Het script werd daarom herschreven als een pleidooi tegen racisme, in het bijzonder antisemitisme wat ook al erg vooruitstrevend was voor die tijd. De film kreeg eigenlijk bij toeval een noir vernisje. Omdat RKO graag de eerste studio wilde zijn die dit heikele thema durfde aan te snijden in een film, moest de productie zo snel en goedkoop mogelijk worden afgehandeld. Regisseur Dmytryk stelde voor te bezuinigen op de belichting en de producenten stemden daarin toe. De film kon daardoor binnen twintig dagen worden opgenomen, waarmee RKO ‘Gentleman’s Agreement’ (1947) van concurrent 20th Century Fox – waarin een soortgelijk thema wordt aangekaart – net te snel af was.
Hoewel de prent er dus uitziet als een expressionistische film noir, is het maar de vraag in hoeverre ‘Crossfire’ daadwerkelijk binnen dat genre past. Voor de kijker is het namelijk nauwelijks een mysterie wie er achter de moord zit en de meeste karakters zijn vrij eendimensionaal – in tegenstelling tot de dubbele lagen die je treft in films noirs waarin iedereen zo zijn scherpe randjes heeft. De vertelstructuur is boeiend; Dmytryk werkt met flashbacks waarmee hij de puzzelstukjes voor de kijker op z’n plaats laat vallen. De liefhebber van de film noir zal deze opzet kunnen waarderen. Ook de personages zijn over het algemeen de moeite waard. Er zijn volop vertrouwde gezichten uit het noir-genre te zien, waaronder de fenomenaal bedreigende Robert Ryan, de immer coole Robert Mitchum, de broeierig sensuele Gloria Grahame en veteraan Sam Levene. Het wispelturige karakter van Ryans personage krijgt prachtig bijval van de camera. De acteur ontving voor zijn vertolking geheel terecht een van de vijf Oscarnominaties die de film ten deel vielen. Zo sterk als de bijrolacteurs zijn, zo mat is de feitelijke hoofdrolspeler Robert Young, wiens doortastende detective niet helemaal uit de verf komt. Wellicht was het beter geweest wanneer hij met Mitchum van rol had gewisseld…?
‘Crossfire’ is een bijzonder genietbaar drama dat naar de maatstaven van de jaren veertig op een controversiële manier thema’s als racisme en vooroordelen aankaart. De moraliserende boodschap is ingepakt in een stijlvolle misdaadthriller waarin op efficiënte en inventieve wijze gespeeld wordt met licht, schaduwen en camerahoeken. Slechts op een enkel moment (bijvoorbeeld tijdens de monoloog van Young over zijn vader) krijgt het melodrama de overhand. Het over de breedte gezien uitstekende camerawerk is de kers op de spreekwoordelijke taart. Laat je verrassen door deze uitstekende film!
Patricia Smagge