Danton (1983)

Regie: Andrzej Wajda | 136 minuten | drama, biografie, geschiedenis | Acteurs: Gérard Depardieu, Wojciech Pszoniak, Anne Alvaro, Roland Blanche, Patrice Chéreau, Emmanuelle Debever, Krzysztof Globisz, Ronald Guttman, Gérard Hardy, Tadeusz Huk, Stéphane Jobert, Marian Kociniak, Marek Kondrat, Boguslaw Linda, Alain Macé, Bernard Maître, Lucien Melki, Serge Merlin, Erwin Nowiaszek, Leonard Pietraszak, Roger Planchon, Angel Sedgwick, Andrzej Seweryn, Franciszek Starowieyski, Jerzy Trela, Jacques Villeret, Angela Winkler, Jean-Loup Wolff, Czeslaw Wollejko, Wladimir Yordanoff, Malgorzata Zajaczkowska, Szymon Zaleski, Artus de Penguern

De eerste Franstalige film van de Poolse regisseur Andrzej Wajda. Hij was in zijn geboorteland Polen al een bekende en gevierde regisseur toen hij in 1981 een Gouden Palm won op het filmfestival van Cannes voor ‘Czlowiek z zelaza’ (‘Man of Iron’). Met deze maatschappijkritische film maakte hij in het toen nog communistische Polen geen vrienden (vakbondsleider Lech Walesa heeft een kleine bijrol!) en Wajda vertrok tijdelijk naar Parijs.

Georges-Jacques Danton (Gérard Depardieu) was één van de leiders van de Franse Revolutie in 1789 en de daaropvolgend jaren. Over zijn precieze rol, invloed en persoonlijkheid wordt door historici nog altijd fel gedebatteerd. Hoewel het einde van de 18e eeuw en het begin van de 19e eeuw voor Frankrijk bloedige en verwarrende jaren waren en een gemiddelde kijker niet veel wijzer zal worden van alle benamingen, aanduidingen en politieke stellingnamen, is de vuistregel de volgende: Maximilien Robespierre (Wojciech Pszoniak) is de man van de harde lijn. Zijn “Comité de salut public” trekt de revolutionaire ideeën tot in het extreme door en met tegenstanders wordt genadeloos afgerekend. Deze periode stond later te boek als “de Terreur”. Danton was een meer gematigde figuur en enorm populair onder het volk. Zijn terugkeer vormt een bedreiging voor de macht en in het comité gaan al gauw stemmen op om hem ook uit de weg te ruimen.

Wajda maakte er een episch verhaal van, vol grootse en meeslepende emoties. De richtingenstrijd die Frankrijk intern verscheurd wordt in sterke toespraken verwoord, met name door Depardieu. Het acteerkanon zet zijn zoveelste fenomenale prestatie neer als de rechtschapen Danton, die probeert een einde te maken aan de wetteloosheid en willekeur van het comité, dat de idealen van de Revolutie ten schande maakt. Lijnrecht tegenover hem vindt hij Robespierre. De Poolse acteur Wojciech Pszoniak speelt een vaak ziek, zwak en misselijke Robespierre, die verblind is door de jaloezie die hij voelt voor Danton, maar zich er niet direct toe kan zetten om zijn opponent zonder pardon te laten executeren. En het is ook vooral een clash van persoonlijkheden: één van de sterkste scènes die dit toont, is een conversatie tussen Robespierre en Danton. De laatste is een levensgenieter, eet gretig van alle lekkernijen die hem worden voorgesteld en schenkt zichzelf gedurende het gesprek regelmatig nieuwe wijn in als hij zijn glas weer geleegd heeft. De bleke Robespierre aan de overkant van de tafel kan in al die tijd maar één nipje van de wijn opbrengen.

Het is dan ook vooral het acteerwerk, die de film zijn klassiekerstatus geeft. De film komt wat traag op gang, maar als de vaart er eenmaal inzit, houdt ‘Danton’ de aandacht elke seconde vast. Dat valt vooral op het conto van de twee hoofdrolspelers te schrijven. Ook een goed doortimmerd script (gebaseerd op het toneelstuk van Stanislawa Przybyszewska) laat zien dat intellectuele toespraken en verheven idealen op aansprekende wijze getoond kunnen worden, zonder belerend of saai te worden. Het grootste minpunt is dat, zeker in de close-ups, het vaak erg opvallend en storend is dat een groot deel van de Poolse acteurs in het Frans zijn nagesynchroniseerd.

Wajda laat het Parijs van 1794 (of jaar II van de Republiek) zien, zoals het is: een grauwe massa ondervoede mensen, bang voor de geheime politie, maar nog steeds in vuur en vlam te zetten voor de strijd van vijf jaar eerder. De politieke leiders zijn mensen van vlees en bloed: ze zweten onder hun pruiken, zijn soms ongeschoren en worden in al hun kleinzieligheid en bloeddorst getoond. En over alles hangt de schaduw van de guillotine. In de openingsscène zelfs letterlijk, wanneer Danton per koets de stad binnenrijdt en het schavot met deze executiemethode voor zich ziet oprijzen. Had hij toen al kunnen vermoeden dat dit zijn nabije toekomst zou worden?

Maar ook aan de Terreur kwam een einde. Voor Robespierre, die in de slotscène op indringende wijze geconfronteerd wordt met de Verklaring van de Rechten van de Mens, zou de executie van Danton zijn eigen val versnellen. Na enkele onzekere jaren zou de kleine generaal uit Corsica de Franse staat een heel andere richting laten inslaan – en half Europa in vuur en vlam zetten.

‘Danton’ won de Britse BAFTA-award voor beste film en Wajda won de Franse César voor beste regisseur. In 2000 ontving Wajda een speciale Oscar voor zijn hele oeuvre.

Hans Geurts