Das Experiment (2001)
Regie: Oliver Hirschbiegel | 119 minuten | drama, thriller | Acteurs: Moritz Bleibtreu, Christian Berkel, Oliver Stokowski, Wotan Wilke Möhring, Stephan Szasz, Polat Dal, Danny Richter, Ralf Müller, Markus Rudolf, Peter Fieseler, Thorsten Dersch, Sven Grefer, Justus von Dohnanyi, Nicki von Tempelhoff, Timo Dierkes, Edgar Selge, Andrea Sawatzki
Deze film is gebaseerd op de roman ‘Black box’ van Mario Giordiano, die zijn boek weer baseerde op het beruchte waargebeurde experiment van de Stanford universiteit in Californië uit 1971, het ‘Stanford Prison Experiment’. Hierin wilde professor Zombardo een groep van twintig studenten gedurende twee weken samenleven in een gesimuleerde gevangenis, waarin de groep (willekeurig) was opgedeeld in bewakers en gevangenen. Het experiment van Zombardo werd echter na zes dagen al afgebroken, omdat de proefpersonen veel te ver waren gegaan, inclusief vernederingen vanuit de ‘bewakers’ en psychische klachten bij de ‘gevangenen’.
Deze film laat eigenlijk zien hoe het experiment verder was gegaan als het niet na zes dagen was afgebroken. Een van de schrijnendste delen uit de film is dan ook wanneer de professor perse het experiment door wil laten gaan, terwijl zijn assistent, dr. Jutta Grimm, al twijfelt of het nog wel ethisch verantwoord is.
Het verhaal begint zoals de proefpersonen zich voelen, een tikkeltje onwennig, maar de spanning hangt al in de lucht. De bewakers hebben als opdracht gekregen om de orde hoe dan ook te handhaven, alles is in principe geoorloofd, behalve (fysiek) geweld. Al snel beginnen de gevangenen zich rebels te gedragen, zij zien het vooral als een spel. De bewakers willen hierna serieus genomen worden en bedenken dat geweld in feite het ergste nog niet is. Met vernedering valt ook veel te bereiken. Degene die dit als eerste naar voren brengt is de bewaker Berus (Justus von Dohnanyi), een stille en nette man, werkzaam als grondsteward. Hij wordt niet alleen bij de gevangenen het mikpunt van spot, maar ook zijn mede-bewakers lachen hem achter zijn rug om uit. Het verbaast dan ook niet dat Berus ontzettend geniet van de machtspositie die hij als ‘bewaker’ kan innemen, en die positie als snel begint te misbruiken.
Dit is eigenlijk het belangrijkste punt van de film; de bewakers zijn uit zichzelf geen criminele psychopaten of iets in die richting, maar hun positie verschaft ze macht, en eenmaal de macht in handen hebbend, zullen ze er alles aan doen om die te behouden, waarbij misbruik of in ieder geval onethisch gebruik al snel een onvermijdelijk gevolg lijkt. Dit is duidelijk een spiegel voor de werkelijke samenleving, waar ‘gewone’ mensen zich in de verkeerde omstandigheden kunnen ontpoppen als monsters.
Hoe pijnlijk het kan zijn om te zien hoe mensen dit laten gebeuren bij zichzelf, wordt in deze film duidelijk gemaakt. Maar hoe naar ook, helaas is dit wel realiteit, zo hebben verschillende situaties uit het verleden uitgewezen. Om die reden is dit dan ook een film die zeker het bekijken waard is. Daarbij zijn ook de acteurs bizar goed gecast, iedereen neemt zijn rol (in de film en in het experiment) precies goed op zich en op die manier wordt de kijker nog meer meegesleept in het verhaal.
De film won verschillende prijzen waaronder de publieksprijs op het festival van Bergen (Noorwegen) en Istanbul. Bovendien werd hij uitgeroepen tot Beste Duitse film van 2002. Tijdens het bekijken van ‘Das Experiment’ wordt meteen duidelijk waarom.
Ruby Sanders
Waardering: 5
Bioscooprelease: 6 juni 2002