Daymohk (2019)

Regie: Masha Novikova | 85 minuten | documentaire | Met: Ramzan Ajubovitsj Achmadov

“Ik bemin mijn vaderland, maar met een vreemde liefde.” Dit fragment uit een gedicht, voorgedragen in ‘Daymokh’ (2019), vangt de wrange kern van Masha Novikova’s documentaire: liefde voor een land dat zichzelf niet meer is. In 2002, toen Tsjetsjenië in as lag na de Tweede Tsjetsjeense Oorlog, werkte Novikova mee aan de documentaire ‘Dans Grozny, Dans’ (2002), waarin ze de dansgroep Daymokh volgde als symbool van nationale veerkracht. Vijftien jaar later keert ze terug en ontdekt hoe traditie en identiteit zijn opgegaan in de machtsstructuren van president Ramzan Kadyrov.

Ramzan Achmadov, ooit een onafhankelijk kunstenaar, vond bescherming bij Kadyrov, maar raakte verstrikt in een groter spel. Hij kreeg de titel van minister van cultuur, maar verloor de autonomie over zijn eigen dansgroep, die nu deel uitmaakt van de presidentiële hofhouding. Maar de prijs bleef niet beperkt tot zijn artistieke vrijheid: zijn dochter Aminat werd de derde vrouw van Kadyrov.

Novikova onthult deze tragiek niet met harde statements, maar laat de beelden spreken. Achmadov poseert glimlachend met de president, terwijl op de achtergrond een tv-scherm constant diens gezicht toont—een stille herinnering aan de allesoverheersende macht die hen omringt. Het is net deze subtiele dreiging die de documentaire zo beklemmend maakt.

Visueel maakt Novikova gebruik van een contrasterende stijl. Beelden van het moderne, glanzende Grozny worden afgewisseld met archiefmateriaal uit ‘Dans Grozny, Dans’, de documentaire waarvoor Novikova destijds research deed. Ze toont de ruïnes van het Tsjetsjenië uit de oorlogsjaren naast de zorgvuldig geconstrueerde façade van het heden. Maar onder die weelde schuilt nog steeds angst en onderwerping.

Het verdriet van de documentaire zit in de details: de tv’s met Kadyrov, de ingelijste foto’s die overal hangen, en de wijze waarop de jonge dansers optrede tijdens staatsceremonies; als marionetten in een voorstelling waarin de grenzen tussen kunst en propaganda zijn vervaagd. Daymokh stelt de vraag: wat blijft er over van een traditie als deze wordt toegeëigend door een dictator?

Hoewel de documentaire indrukwekkend is, is deze ook zwaar en moeilijk te volgen. Novikova geeft nauwelijks context, wat de kijker dwingt om zelf verbanden te leggen. Zonder kennis van de Tsjetsjeense geschiedenis kan de film fragmentarisch aanvoelen. Maar wie de onderliggende lagen weet te lezen, ziet een hartverscheurend verhaal over culturele onderwerping en de prijs van overleven.

‘Daymokh’ is een beklemmend en aangrijpend document over de prijs van culturele overleving. Novikova toont geen expliciete onderdrukking, maar laat de realiteit voor zich spreken. De Tsjetsjeense dans blijft bestaan, maar tegen welke prijs?

Kaat Monsieur

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 9 mei 2019