De aanslag (1986)
Regie: Fons Rademakers | 144 minuten | drama, geschiedenis, oorlog, romantiek | Acteurs: Derek de Lint, Marc van Uchelen, Monique van de Ven, John Kraaykamp, Huub van der Lubbe, Elly Weller, Edda Barends, Ina van der Molen, Frans Vorstman, Casper de Boer, Wim de Haas, Hiske van der Linden, Piet de Wijn, Akkemay, Cees Coolen
Het verfilmen van een roman met grote gedachten is niet eenvoudig, met name omdat film bovenal een beeldtaal is. Zodra het gesproken woord de boventoon vormt via verklarende dialogen verliest een film al snel zijn kracht. Filmstudenten leren aan het begin van hun scenariocursus al dat het gebruik van een voice-over een doodzonde is. Het is dan ook dit punt dat opvalt in Fons Rademakers bewerking van het boek van Harry Mulisch. In Mulisch’ film gaat het over het zoeken naar de waarheid in een verleden en Rademakers zag zich genoodzaakt de vele sprongen in de tijd te verklaren door een ouderwets aandoende voice-over. Blijkbaar hadden Rademakers en zijn scenarist Gerard Soeteman weinig vertrouwen in het historisch bewustzijn van het Nederlandse filmpubliek, en wellicht met reden. Het zijn dan ook de overgangen naar de verschillende levensfasen van Anton Steenwijk die houterig aandoen. Binnen elke episode toont Rademakers zijn grote vakmanschap en stuwt hij de acteurs (met name Van Uchelen als jonge Anton, De Lint als de oudere Anton en John Kraaykamp als verzetsman Takes) naar grote hoogte. Enige dissonant in de cast is De Dijk-zanger Huub van der Lubbe die enorm zijn best doet maar zich daarin vergalloppeert.
Camerawerk en art-direction zijn van uitzonderlijk hoge kwaliteit waardoor de film een genot voor het oog is. Het oor moet het helaas doen met ietwat pompeuze muziek. Met voldoende subtiliteit kopieerde Soeteman de literaire vondsten van Mulisch waardoor de zware symboliek van bijvoorbeeld een dobbelsteen (toeval!) niet te opgelegd wordt. Het verhaal wordt in krachtige lijnen verteld en werkt op kundige wijze naar een aantal aangrijpende climaxen als delen van het mysterie van het verleden aan Anton worden onthuld. Zoals zijn vader in het begin van de film zijn zonen al leert: Alleen wie zijn verleden kent, kan zijn heden begrijpen.
De aanslag won tal van prijzen met als meest vermeldenswaardige natuurlijk de Oscar voor de Beste Niet-Engelstalige film. Jammer alleen dat Rademakers van de in uitreiking destijds niet meer wist te brouwen dan een ietwat genante poppenkast met het Oscarbeeldje als zijn handpop. Ach, die rare Europeanen, zullen de leden van Academy wel gedacht hebben.
Ondanks de kleine minpunten is ‘De Aanslag’ één van de beste films uit onze vaderlandse filmgeschiedenis en wellicht de belangrijkste in de volwassenwording van onze filmcultuur en filmindustrie. Het is dan ook jammer dat Rademakers rol na de film zo goed als uitgespeeld was en dat ‘De Aanslag’, ondanks de films die hij er op liet volgen, gezien kan worden als een magnifiek slotakkoord van een grootse loopbaan.
Redactie Cinemagazine
Waardering: 4.5
Bioscooprelease: 6 februari 1986