De brand van Leuven (2014)

Regie: Matthias Therry, Johan Van Schaeren, Cecilia Verheyden | 34 minuten | documentaire, korte film

‘De brand van Leuven. Kroniek van een oorlogsmisdaad’ is een boeiende documentaire die vertelt over het begin van de Eerste Wereldoorlog en het vreselijke lot dat het eeuwenoude stadscentrum van Leuven trof. Meeslepend verteld door Leuvenaar en journalist Rudi Vranckx en ondersteund door authentiek beeldmateriaal (en slimme manipulaties) laat ‘De brand van Leuven’ zien waarom hier sprake was van een oorlogsmisdaad.

Op 4 augustus 1914 vallen de Duitse legers België binnen en schenden zo de neutraliteit van het land om Frankrijk vanuit het noorden aan te kunnen vallen. Een paar weken later zijn de Duitsers doorgedrongen tot voorbij Leuven. Het adagium dat de waarheid het eerste slachtoffer is van de oorlog doet ook hier opgeld. De Duitsers, gefrustreerd door een opmars die niet zo voorspoedig verloopt als het nauwgezette krijgsplan dicteert, laten zich door propaganda opjutten. Er doen namelijk verhalen de ronde onder de Duitse troepen over zogeheten ‘franc-tireurs’, scherpschutters die vanuit huizen lafhartig de dappere Duitse soldaat onder vuur nemen. Als op 25 augustus (waarschijnlijk) door misverstanden Duitse soldaten op elkaar schieten, gaat het mis. De Duitse troepen ontketenen de dagen erna een orgie van geweld, waarbij de stad systematisch in brand wordt gestoken en ruim tweehonderd inwoners om het leven komen.

Vranckx loopt langs de plekken die verwoest of zwaar beschadigd zijn en laat zo stap voor stap zien tot welke gruweldaden de Duitsers overgingen – en dat alles dagenlang en weloverwogen. Hier geen uit de hand gelopen gemeen van dronken soldaten, maar een goed georganiseerde terreurcampagne. Inwoners konden zelfs plaatjes kopen voor op hun gevel, zodat hun huis gespaard zou blijven. Los van de verloren mensenlevens is de materiële schade immens: meer dan duizend huizen in het centrum worden vernietigd, vele kunstwerken gaan verloren en wat misschien nog wel de grootste tragedie is: alle werken uit de 500 jaar oude universiteitsbibliotheek, waaronder vele manuscripten van onschatbare waarde, gaan in vlammen op.

Het leidt overal ter wereld tot verontwaardiging en woede. ‘Leuven’ of ‘Louvain’ haalt de voorpagina’s van alle kranten. Duitse soldaten en anderen maken kiekjes alsof het een toeristisch uitstapje is en de vele ansichtkaarten die verwoeste straten laten zien, scheppen een surrealistische sfeer. Is het dan pech dat Leuven treft, omdat het “op de route” ligt in de grote sikkelvormige beweging die het Duitse leger maakt volgens het Schlieffenplan? Zoals de documentaire kort meldt, is Leuven zeker niet de enige Belgische plaats die (zelfs voor oorlogsbegrippen) onevenredig zwaar wordt ‘gestraft’ voor vermeende misdaden tegen de Duitsers. De koelbloedige razernij doet eerder denken aan de uitwassen van nazi-Duitsland en daarom is het goed dat de documentaire deze relatief vergeten episode opnieuw in het volle licht plaatst.

Om de vergelijking met nazi-Duitsland verder door te trekken: het plan Schlieffen dat in 1914 wordt gebruikt (uitgevoerd door Von Moltke nadat de naamgever in 1913 overleed), wordt door Hitler en consorten 26 jaar later weer uit de kast gehaald – en ditmaal wordt ook de neutraliteit van Nederland geschonden in de ‘Blitzkrieg’ van mei 1940.

Wat de makers heel knap gedaan hebben, is het relatief beperkte filmmateriaal (dat stond nog in de kinderschoenen) en het veelvoud daarvan aan foto’s op originele wijze te presenteren. Zo zijn aan de beelden digitale vlammenzeeën toegevoegd om te illustreren hoe het geweest moet zijn. Het meest bijzondere element is echter dat lucht- en overzichtsfoto’s van de puinhopen en de nasleep zo bewerkt zijn dat ze driedimensionaal zijn. Dit geeft een indringend en krachtig commentaar bij de verwoesting.

‘De brand van Leuven’ duurt helaas maar 34 minuten en is in 2014 gemaakt, omdat het dan honderd jaar geleden is dat de stad ten prooi viel aan deze oorlogsmisdaad – en natuurlijk omdat de oorlog in hetzelfde jaar begon.

Hans Geurts

‘De brand van Leuven’ verschijnt dinsdag 5 augustus 2014 op DVD.