De lage landen – Hold Back the Sea (1961)

Regie: George Sluizer | 29 minuten | korte film, documentaire

‘De lage landen’ (of in het Engels ‘Hold Back the Sea’) is een met prijzen overladen en verrassend intrigerende documentaire over het ontstaan van Nederland, geografisch gezien en in relatie tot de strijd tegen de zee. De docu bevat mooie beelden – van Nederland en Nederlanders -, heeft interessante shots – zoals (extreme) close-ups van machines -, is dynamisch gemonteerd, van fijne muziek voorzien, en blijft inhoudelijk verbazen met zijn vele indrukwekkende feitjes over onze mooie land en zijn vindingrijke volk.

Een scène vroeg in de film maakt je als kijker meteen bewust van de unieke relatie van de Nederlanders met het hen omringende water. We zien een man met uniform en pet met daarop ‘Waterstaat’. De (Engelstalige) voice-over stelt dat er geen vertaling bestaat voor het woord. ‘Rijkswaterstaat’, het klinkt zo normaal voor ons, maar geen enkel ander land heeft (waarschijnlijk) een apart departement nodig voor het managen van vaarwegen en het voorkomen van overstromingen.

Het is allemaal zo vanzelfsprekend voor ons. Maar het is eigenlijk heel bijzonder dat we op dit stukje land kunnen wonen. Land dat er niet altijd geweest is, maar waarvan enorme delen met grote inspanningen drooggelegd moest worden. Met baggermachines, gemalen, en vele hand- en spandiensten. Het heeft ervoor gezorgd dat vele miljoenen mensen zich hier hebben kunnen vestigen, waarbij de helft van de Nederlanders onder de zeespiegel leeft.

Sluizers documentaire laat alles zien, over de gehele breedte. Hij tekent een overzichtelijk historisch plaatje, vanaf de ijstijd tot ‘nu’, met animaties en een duidelijke voice-over. Maar we zien ook close-up live-beelden van werkers en machines, vaak met snelle cuts en korte shots van dijken en opspattend water.

‘De lage landen’ toont hoe inventief Nederlanders altijd zijn omgegaan met het water en land om hen heen. Een paar fierljeppende mannen steken verschillende watertjes over en verzamelen wat eieren verzamelen, er komt een boer voorbij die hele plaggen en stroken land afsnijdt en met zijn boot naar zijn eigen land trekt, om zijn persoonlijke leefgebied te vergroten. Deuren van huizen zitten extra hoog in de gevel als bescherming tegen het wassende water.

Er is mooi in beeld gebracht wat het droogleggen van (delen van) de Zuiderzee – een enorm ambitieus project – heeft opgeleverd. We zien een ‘voor en na’-shot van een cruiseschip in het Noordzeekanaal dat eerst langs een korenveld en meteen daarna over de Velsertunnel vaart, waar voortdurend auto’s onderdoor (kunnen) rijden. Uiteraard zien we sluizen, stuwdammen, veel shots van Nederlandse landschappen en molens, en horen we het grote belang van deze machtige machines voor de vorming van land.

Erg boeiend is ook om te zien hoe er door verschillende partijen aangekeken werd tegen de plannen om grote delen van Nederland droog te leggen. Met name tegen de drooglegging van de Zuiderzee en het aanleggen van de afsluitdijk kwam aanvankelijk veel weerstand. Natuurlijk blijft de ramp van 1953 niet onbelicht en worden de Deltawerken uitgebreid behandeld.

‘De lage landen’ zou verplichte kost moeten zijn in iedere inburgeringscursus – en misschien is het dat ook wel – maar zou ook door iedere andere Nederlander gezien moeten worden. Een keer in de vijf à tien jaar bijvoorbeeld. Als opfriscursus; om ons eraan te herinneren in wat voor mooi land we toch leven; om trots te zijn op wat onze voorouders allemaal gepresteerd hebben; of gewoon om te genieten van een knap stukje filmkunst van nationaal monument George Sluizer.

Bart Rietvink

Waardering: 4

DVD-release: 1 februari 2019 (exclusief bij de Volkskrant)
DVD-release: 23 april 2019