De Leeuw van Vlaanderen (1985)

Regie: Hugo Claus | 95 minuten | drama | Acteurs: Frank Aendenboom, Bert André, Piet Balfoort, Theu Boermans, Chris Boni, Hans Boskamp, Ronnie Commisaris, Jules Croiset, Bart Dauwe, Jo De Meyere, Vic de Wachter, Ilma De Witte, Jan Decleir, Karel Deruwe, Herbert Flack, Paul Geens, Daisy Haegeman, Jules Hamel, Blanka Heirman, Guido Horckmans, Eric Kerremans, Alain Keytsman

Op een zomerdag in 1302 versloeg een bende Vlaamse opstandelingen het geharnaste leger van de Koning van Frankrijk, Filips de Schone. Filips had het graafschap Vlaanderen tot dat moment tot zijn grondgebied mogen rekenen en had het welvarende Vlaanderen steeds zwaardere belastingen opgelegd. De slag werd bekend als de Guldensporenslag, en werd in 1838 door Hendrik Conscience vereeuwigd in diens geromantiseerde (en nationalistische) ridderroman, ‘De Leeuw van Vlaanderen’. Het boek werd een enorm succes, sindsdien staat Conscience in Vlaanderen bekend als ‘de man die zijn volk leerde lezen’. In 1985 borduurt Hugo Claus op dat succes voort, als regisseur van ‘De Leeuw van Vlaanderen’. Claus (ook schrijver van ‘Het Verdriet van België’) maakte naar eigen zeggen “een spektakelfilm voor vijftienjarige jongens”. Anders gesteld: hij wilde een film maken voor mensen die bereid en (nog) in staat zijn met de ogen van een jongen naar de wereld te kijken. Jammer genoeg is de film, mede door een mager budget, ook in jongensogen maar een schaduw van vergelijkbare historische epossen uit Hollywood. Wat de film vooral nekt, is het haastig bijeengeharkte verhaal. Met schier onnavolgbare reuzensprongen baant het zich een weg door de Vlaamse geschiedenis.

De film begint als de graaf van Vlaanderen (Robert Marcel) met zijn gevolg naar Filips de Schone (Peter te Nuyl) reist om te protesteren tegen diens voortdurende belastingverhogingen. Het vervolg komt er ruwweg op neer dat Filips zijn leger naar Vlaanderen stuurt om daar orde op zaken te stellen en zo de strijd aangaat met de Vlaamse bevolking. De graaf van Vlaanderen treft in Frankrijk een koning gekleed in een potsierlijk paarse mantel en bedacht met het uiterlijk van een loensende sneeuwuil. Als Filips spreekt, heeft hij de mimiek van een buiksprekerspop. Zijn vrouw, de koningin, is Johanna van Navarra (“Naavaaraa”, zegt Johanna zelf). Josine van Dalsum geeft haar rol als koningin gestalte met zinnetjes als “Kom op man, zeg het aan je koning!” De koningin komt vooral over als een schreeuwende feeks met de impact van een krijsende peuter. Veel beter wordt het niet, in de rest van deze ‘geschiedenis’ ondersteund door een soundtrack die lijkt bedoeld om P.I. Magnum en zijn Ferrari op te roepen.

Dat en ander spektakel blijft echter uit. De inspiratieloze gevechtsscènes in ‘De Leeuw…’ overstijgen nergens de gestudeerde enscenering die er aan vooraf ging. Boogschutters vuren hun pijlen af alsof het om een symbolische handeling gaat. (Terwijl op andere momenten toch het bloed in fonteinen uit hoofden en armen spuit.) Het ‘doen alsof’ geldt hier voor teveel personages. Scènes die je – vermoedelijk – wat zouden moeten doen, worden zo stuntelig of geforceerd uitgespeeld, dat je ze waarschijnlijk voor kennisgeving aanneemt. Zoals wanneer een moeder haar dochter doodt om haar tegen verkrachting te beschermen. Bij een publieke ophanging klinkt er boegeroep uit het publiek, zo letterlijk en emotieloos dat het je een verbaasde grinnik kan opleveren: “Boe! Boe! Boe!” In andere scènes zit iedereen keurig met zijn gezicht naar de camera toe. Dat is op het toneel misschien gebruikelijk (anders zijn de acteurs onverstaanbaar), op het witte doek maakt het dood wat leeft, en statisch wat moet bewegen. Het kan een bewust ‘statement’ zijn: elders in de film ligt er voedsel op een tafel uitgespreid en uitgelicht alsof er net een stilleven van is geschilderd.

Dan nog de kostuums in ‘De Leeuw van Vlaanderen’. Juist wanneer de carnavaleske outfit van de burgemeester van Brugge uit je gedachten is verdreven, doemt aan de horizon een in glimmend latex-gekleed paard op, bereden door een ridder met een letterlijk oogverblindende metallic outfit: Liberace in ‘Middeleeuwse’ uitdossing. Tegen die tijd is duidelijk dat ‘De Leeuw van Vlaanderen’ met recht een ouderwetse jongensfilm is, waar de hyperbool heerst, waar wit strijdt tegen zwart en waar – al dan niet door jeugdig enthousiasme van oude Claus – het vertellen van een goed verhaal wat uit het oog is verloren. Rest het spotten van bekende auteurs in deze film: zowel Ischa Meyer als Adriaan van Dis vervullen hier een cameo.

Martijn Laman

‘De Leeuw van Vlaanderen’ verschijnt op donderdag 9 februari 2012 op DVD (Vlaamse klassiekers box).