De middagvrouw – Die Mittagsfrau (2023)

Regie: Barbara Albert | 136 minuten | drama, geschiedenis | Acteurs: Mala Emde, Max von der Groeben, Thomas Prenn, Liliane Amuat, Fabienne Elaine Hollwege, Laura Louisa Garde, Elisabeth Wasserscheid, Helena Pieske, Maria Matschke, Finjen Kiefer, Lilia Herrmann, Laurids Schürmann, Steve Karier, Monique Reuter, Karin Pfammatter, Dimitri Stapfer, Jürg Plüss, Sven Schelker, Carolin Karnuth, Genet Zegay

“Vertel me een verhaal.” Dat zijn de laatste woorden die Helene, de hoofdpersoon in de film ‘De middagvrouw’, uitspreekt. Ze zegt het tegen een onbekende jongen. Ze vraagt zich af wie die jongen is en wat zijn verhaal is. Die jongen is haar zoon Peter die ze na afloop van de Tweede Wereldoorlog op een station heeft achtergelaten, met de opdracht om op die plek op haar te wachten. Ze verdwijnt uit zijn leven om er pas heel veel later weer in terug te keren.

‘De middagvrouw’ is een aangrijpend drama – gebaseerd op het boek van Julia Franck – dat gaat over jezelf zijn, de prijs die iemand moet betalen om een oorlog te overleven. Daar hangen allerlei andere vragen aan over je afkomst, wie je bent en welk verhaal je straks door mag geven. Dat doorgeven is een belangrijk element in de film. Niet alleen goede dingen worden doorgegeven. “Geweld wordt altijd doorgegeven aan de volgende generatie. Zelfs in een oorlog zoals die tegen Oekraïne, die ook toekomstige generaties treft.” (Interview met regisseur Barbara Albert in TheGap, okt. ’23).

Dat is ook het perspectief dat Albert in ‘De middagvrouw’ hanteert. Vanuit de toekomst terugkijkend op (een deel van) haar leven stelt Helene zich de vraag wat ze nu feitelijk heeft doorgegeven of nog kan doorgeven. “Vertel me een verhaal,” is daar het symbool van. Peter moet zijn moeder vertellen over zijn pijn. Praat over je pijn en slik het niet in! Spreek je uit, wees niet stil, maar spreek!

‘De middagvrouw’ is een kadervertelling waarin Helene tien jaar na de oorlog de boer opzoekt die Peter heeft opgenomen nadat zij hem op het station had achtergelaten. Het idee om hem achter te laten komt op als ze zich tijdens een wandeling met Peter verstopt. Het lijkt haar geen moeite te kosten om hem achter te laten. “Mijn moeder is harteloos, misschien heb ik dat van haar geërfd,” merkt ze op, en ook later in ‘De middagvrouw’ zal blijken dat het omgaan met emoties die dichtbij komen erg moeilijk is voor haar. Als ze bij de boer zit te wachten op Peter die maar niet verschijnt, komen de herinneringen boven.

De film wordt gelardeerd met ‘oude’ filmbeelden die het Super 8 formaat moeten voorstellen. Telkens als er weer een flashback komt op Super 8 weten we dat we een dierbare herinnering meemaken. Soms denkt ze terug aan haar eerste liefde Karl met zijn boeken, het bos van haar jeugd. Het zijn eilandjes van rust en weemoed die een interpunctie vormen in de film.

‘De middagvrouw’ is het verhaal van de twee Joodse zussen Helene (fantastisch vertolkt door Mala Emde) en Martha (Liliane Amuat) in de jaren 20 van de vorige eeuw. Ze volgen hun vriendin Fanny naar Berlijn als deze uit de provincie vertrekt om daar te trouwen met een oude maar rijke paleontoloog. Ze storten zich in het wilde nachtleven van Berlijn. Martha voor de lol, Helene wil geneeskunde studeren om dokter te worden. Ze verliest haar geliefde Karl (Thomas Prenn), die in een demonstratie tegen het Nationaalsocialisme wordt doodgeschoten. Het Naziregime is op jacht naar Joden en Helene wordt op de hielen gezeten. In het ziekenhuis waar ze werkt, ontmoet ze Wilhelm (Max von der Groeben) die smoorverliefd is op haar. Als hij ontdekt dat ze Joods is, regelt hij identiteitspapieren voor haar waaruit haar Arische oorsprong blijkt. Ze trouwen, niet omdat Helene van hem houdt, maar omdat ze het idee heeft dat ze geen nee tegen hem kan zeggen. Uit dat huwelijk wordt een kind geboren, Peter. Wilhelm ontpopt zich als een onvervalste jodenhater en een conservatieve man die niet wil dat ze werkt. Hij laat haar tenslotte alleen met hun kind. Als de oorlog is afgelopen laat ze Peter achter op het station en gaat ze verder met haar leven…

De Oostenrijkse Barbara Albert (1970) is een spraakmakende, Duitstalige regisseur, scriptschrijver en producent met een indrukwekkend CV. Vele prijzen haalde ze reeds binnen en dat is niet voor niets. Haar films zijn indringend (zie bijvoorbeeld ‘Licht’ over de blinde pianiste Maria Theresia Paradis) en de boodschap raakt altijd. Het vergt lef om als niet-Joodse vrouw dit verhaal over getroffen Joodse vrouwen te vertellen. Haar eigen verklaring is dat ze voldoende onderzoek gedaan heeft om dit verhaal te mogen vertellen. Bovendien, als dat niet zou kunnen zou de uiterste consequentie kunnen zijn dat ze alleen films mag maken over vrouwen als zichzelf.

‘De middagvrouw’ is een indrukwekkende film van zeer hoge kwaliteit. Hoewel de film ruim twee uur duurt zit de kijker van het begin tot het einde op het puntje van zijn stoel. Het is een absolute aanrader ook om een stuk geschiedenis te kennen, het geassimileerde leven van Joden in de jaren twintig, dat nog niet al te veel is belicht.

Ton IJlstra

Waardering: 4

Bioscooprelease: 25 juli 2024
VOD-release: 10 oktober 2024
DVD-release: 30 oktober 2024