De Noorderlingen (1992)
Regie: Alex van Warmerdam | 108 minuten | komedie | Acteurs: Jack Wouterse, Annette Malherbe, Rudolf Lucieer, Loes Wouterson, Leonard Lucieer, Alex van Warmerdam, Veerle Dobbelaere, Dary Some, Theo van Gogh, Loes Luca, Jacques Commandeur
Regisseur Alex van Warmerdam staat bekend om zijn absurdistische films, waar de zwarte humor in domineert. In 1986 maakte hij de befaamde film ‘Abel’ die op de International Movie Database extremely weird wordt genoemd en destijds twee Gouden Kalveren in de wacht sleepte: Beste Film en Beste Regie. ‘De Noorderlingen’ deed het in 1992 even goed, hiermee won van Warmerdam namelijk eveneens twee Kalveren: Beste Regie en Beste Acteur (Rudolf Lucieer). En in 2003 was er ‘Grimm’, een vreemde en minstens even grimmige verbastering van het sprookje van Hans en Grietje. Van Warmerdam is duidelijk een regisseur van on-Nederlandse proporties. De rare personages die hij creëert zouden niet misstaan in een film van Jeunet (regisseur van o.a. ‘Delicatessen’ en ‘Amélie’).
‘De Noorderlingen’ is dan ook een film die in de eerste plaats om die personages draait en pas in de tweede plaats om het verhaal. De bijfiguren zijn zo opvallend dat het lastig is om één hoofdfiguur aan te wijzen, maar als die dan toch aangewezen moet worden is het Thomas (een rol van Leonard Lucieer, die destijds zeventien was, in plaats van twaalf). Thomas is de verbindende factor tussen alle personages: hij is het jongetje wiens moeder Martha (Annette Malherbe) met een hongeractie hard bezig is de dorpsheilige te worden en wiens vader Jacob (Jack Wouterse) door die preutse moeder gedreven wordt tot de meest originele verkrachtingsacties. Daarnaast wil Dikke Willie (Theo van Gogh) hem met zijn brommer omverrijden, is hij de gunsteling van de postbode (Van Warmerdam zelf), de redder van de neger (Dary Some) en het lustobject van de mysterieuze vrouw/bosnimf Agnes (Veerle Dobbelaere). En door het redden van de neger en zijn relatie met Agnes raakt zijn verhaallijn die van de onvruchtbare bebrilde jager Anton (Rudolf Lucieer).
Van Warmerdam speelt als postbode een (letterlijk op te vatten) sleutelrol, hij ziet alles, hoort alles, leest vooral alles. Door hem weten we dat Anton onvruchtbaar is, waardoor het logisch wordt dat deze de avanches van zijn lieve en mooie vrouw Elisabeth (Loes Wouterson) afwijst. De postbode houdt de enkeling die tijdens de kerkdienst in het dorp achterblijft streng in de gaten, waardoor de seksueel gefrustreerde personages Elisabeth (de vrouw van de onvruchtbare) en slager Jacob (de man van de heilige) elkaar niet gelijk kunnen bedienen. Het is wachten tot de onvruchtbare jager ontdekt dat de postbode in het bos de brieven zit open te stomen, waarop de postbode onmiddellijk het dorp uit wordt gezet en het allemaal wat meer uit de hand kan lopen.
Het decor van het dorp zelf is overigens geniaal gevonden. Met een groot billboard ervoor met een lachende familie (in het begin van de film op de foto genomen door een fotograaf die ze aanspoort hoopvol te kijken) staat dit dorp model voor de nieuwbouwwijken van de jaren 60. Het is echter niet eens een dorp te noemen: twee blokken huizen tegenover elkaar, in niemandsland, met een zandweg ertussen, het lijkt wel het decor van een western. Het dorp is speciaal voor de film in een polder in Almere neergezet. Naast het dorp speelt slechts één andere locatie een rol: het bos. Dit bos, met bijbehorend meertje (waar Theo van Gogh met brommer en al in valt) is overigens in zijn geheel in de studio gemaakt. Qua decors is De Noorderlingen dus relatief eenvoudig gehouden en daarin schuilt juist een grote kracht: de personages zitten vast aan elkaar en aan het dorp, terwijl het bos een plaats blijkt waar van alles mogelijk is, en de gruwelijkste dingen gebeuren.
Ondanks dat er best veel gebeurt in ‘De Noorderlingen’ komt het verhaal toch niet helemaal afgerond over. Er mist een duidelijke climax. Dat hoeft niet erg te zijn en in ‘De Noorderlingen’ is dat ook niet erg. Er wordt zoveel aandacht besteed aan de personages en aan leuke, spannende, nare en frustrerende situaties dat die spanningsboog best mag missen. Toch vraag je je als kijker af wat voor film het was geworden als je wél te weten was gekomen hoe het met elk personage afloopt.
Emy Koopman
Waardering: 4
Bioscooprelease: 17 april 1992