De opnamen van het Schaduwloze Wezen – The Footage of the Shadowless Being (2006)

Regie: Veysi Yildirim | 75 minuten | documentaire | Acteurs: Mounir Valentyn, Saskia Elise van der Heide, Gonca Yalciner, Arie Rustenburg, Rob Bartels, René van Asten, Marlies van Alkmaer, Michel Dousselaere, Nicole Ohliger, Charlotte Jansen, Michiel Enzo Driessen, Ellen, Pauline de Wilde, Miro Civin, Ron Schaft, Kathenka Woudenberg, Mark de Ridder, Ludewij Merckx, Marchel de Haan, Hugo Baudert, Soraya Mustama, Najib Taoujni, Rajae Nassibane, Jasmine Nassibane, Zakaria Nassibane, Jaro Wolff, Melek Luijendijk-Dogan, Charlotte Scott Wilson, Marijke Bijkerk, Saskia Steffens, Amaru, Ruud Akkerman, Corrine Genestay, Angilla Tilla, Inge Zoete, Iman Naji, Birgit Schuurman

‘De opnamen van het Schaduwloze Wezen’ is, wat iemand er ook van vindt, zonder meer één van de meest bijzondere films die Nederland voort heeft gebracht. Regisseur Veysi Yildirim is er in geslaagd een hype te creëren rondom zijn documentaire. De officiële website weet het publiek zo in verwarring te brengen, dat je gaat twijfelen aan je geheugen. Welke ramp was er ook al weer op 25 augustus 2005? Geschoten in fletse kleuren, met handheld camera’s, en ondersteund door onheilspellende muziek wordt je als kijker meegetrokken in de wereld van Karim Brahem en zijn missie. Een wereld die akelig dichterbij is dan je zou denken.

De documentaire heeft twee rode draden, die je ook als mysteries zou kunnen bestempelen. De eerste is het schaduwloze wezen, dat op telepathische wijze beelden, uitspraken, gebeurtenissen en gedachten van willekeurige mensen over kan brengen. Het wezen is bedacht door een man die we in het begin van de film zien. Hij heeft een soort van Frankenstein gecreëerd, al heeft dit wezen krachten en mogelijkheden die vele malen groter zijn dan het klassieke monster. Het is een A.I, een “artificial intelligence”, een kunstmatig intelligent wezen, gemaakt met behulp van het karakter van een overleden vriend, een professor, van de uitvinder.

Het tweede mysterie is Karim Brahem. Deze jongen lijkt op het oog erg normaal, “netjes en schoon”, maar er gaat toch ook een bepaalde dreiging van hem uit. We volgen hem op de voet, en zien hoe hij contact legt met een buurtbewoonster, een oudere dame. Zijn vriendschap met haar geeft hem een sympathieke kant en als hij bij haar op visite komt en vervolgens in slaap valt, kun je niet geloven dat deze onschuldig uitziende jongen tot zulke daden in staat is. Ook zijn vriendschap met Lena Doorakkers, zijn huisgenootje, is bijzonder. Zij lijkt gefascineerd door hem, misschien zelfs verliefd. Dit in tegenstelling tot het andere huisgenootje, Zine, die hij met een paar opmerkingen meteen in het harnas jaagt. Zij leidt een dubbelleven en probeert de schijn op te houden voor haar moslimouders. In deze scène maakt de kijker voor het eerst kennis met de gedachtengang van Karim en wordt daarmee een tipje van de sluier opgelicht van wat hij eigenlijk van plan is. Of wordt de kijker juist op een verkeerd spoor gezet?

Aan het begin van de film zien we dat de ruwe opnamen, die in het bezit van Dagblad Trouw zijn gekomen, in totaal 86 dagen beslaan, waarvan de eerste 62 voornamelijk opnamen van vrouwen zijn. Wat heeft dat te betekenen? De man wiens brein gebruikt is voor het a.i. was een rokkenjager, zo wordt ons verteld. Is dat de enige reden? In het begin van de film maken we kennis met een prachtig meisje dat een liefdesbrief aan haar vriend schrijft. Ze kent hem nog niet zo lang, maar is stapel op hem. Het schaduwloze wezen brengt haar echter beelden van het object van haar liefde over, die praat tegen de camera alsof hij geïnterviewd wordt. Hij vertelt de camera wat hij echt van haar vindt. Even later ligt het meisje in bad, een pistool in haar hand. “Gaat ze sterven?” vraagt het Schaduwloze Wezen zich af, en even later: “Ik ben schuldig.” Het wil zichzelf uitschakelen, maar hoe? We volgen het wezen op zijn zoektocht naar een medium en hij vindt het in Karim. “Hij kan het doen.”

Onduidelijk blijft of het schaduwloze wezen Karim aan heeft gespoord tot zijn daad, of dat Karim er zelf achterstaat. Ook is niet duidelijk of het gewenste effect is bereikt. Is het wezen echt uitgeschakeld? De film laat in diverse scènes zien dat Karim tegen de computerwereld is, hij wil liever op normale wijze communiceren met mensen, in plaats van via MSN. Het lezen van een boek vindt hij een prima tijdverdrijf, zo vertelt hij Birgit Schuurman aan het eind van de film. Zijn gelukkigste jeugdherinnering is die aan een bepaald moment tijdens een vakantie met familie. Ze zaten in een tent in de woestijn en er was alleen maar zand en water. Een moment van rust.

Misschien heeft Karim met zijn daad de wereld wel een dienst bewezen. Misschien is de film niet meer dan dat: een aanklacht tegen de solo-leving, in plaats van de samenleving. ‘De opnamen van het Schaduwloze Wezen’ is geen hapklare brok. Het is een film die je op je in moet laten werken, en wellicht zelfs een tweede keer moet bekijken wil de boodschap bij je overkomen. Maar als je het een kans wilt geven is het een bijzondere kijkervaring. En dat van eigen bodem.

Monica Meijer

Waardering: 4