Dead Man (1995)

Regie: Jim Jarmusch | 120 minuten | drama, fantasie, western | Acteurs: Johnny Depp, Gary Farmer, Crispin Glover, Lance Henriksen, Michael Wincott, Eugene Byrd, John Hurt, Robert Mitchum, Iggy Pop, Gabriel Byrne, Jared Harris, Mili Avital, Jimmie Ray Weeks, Mark Bringleson, John North

‘Dead Man’ is de tiende film van onafhankelijk filmer Jim Jarmusch en is een absoluut hoogtepunt in zijn oeuvre. Dat is mede te danken aan Jarmusch’ vaste man, de Nederlander Robby Müller, die als cinematograaf naam maakte bij Wim Wenders en ook voor onder andere Lars von Trier filmde. In ‘Dead Man’ levert hij een puik stukje werk af, in poëtisch zwart-wit, zonder al te veel pretenties, krachtig. Maar hij is niet de enige die indruk maakt.

De hoofdrol is in handen van Johnny Depp, die weer bewijst een acteur te zijn die wel om kaan gaan met een ‘iets minder standaard’ setting, sterker nog: hij excelleert erin. Voor deze rol had Jarmusch dan ook geen betere kunnen vinden. Gary Farmer, een voor de meesten totaal onbekende acteur, maakt bijna nog meer indruk met een personage dat hem lijkt te passen als een op maat gemaakt kostuum. Zijn rol als de indiaan Nobody ligt voor Farmer, geboren en getogen in een reservaat in Canada, dicht bij huis en is de filosofische spil van het verhaal. Het belichaamt (letterlijk en figuurlijk) de acceptatie van het aardse leven en uiteindelijk de dood, waar de film in wezen over gaat.

Iedereen zag kennelijk wel iets in dit project, door Jarmusch zelf opgezet en geschreven en uiteraard geregisseerd. Ook andere acteurs hebben namelijk, ongetwijfeld voor een habbekrats, enthousiast hun medewerking aan ‘Dead Man’ verleend. Mensen als John Hurt, Robert Mitchum, Alfred Molina, Billy Bob Thornton, Gabriel Byrne, Jared Harris en niet te vergeten Lance Henriksen, die zich rauw en grimmig toont, dragen hun steentjes bij. Lekker schmierend vormen hun rollen de kersen op de taart.

Prachtig is de openingssequentie van Depp die met de trein naar het westen rijdt. Hoe verder hij zich van de ‘normale’ wereld verwijdert hij , hoe gekker worden zijn medepassagiers. De beslissing van Jarmusch om voor zwart-wit te kiezen pakt heel goed uit. Niet alleen dat het daardoor allemaal extra oud lijkt, maar het geeft de film een soort diepte; het versterkt de beeldende poëzie. ‘Dead Man’ is dan ook geen standaard western, wat we ook niet hadden verwacht van Jim Jarmusch, maar bepaalde genre regels worden wel, al dan niet bewust, in acht genomen. De cowboys praten niet veel, er zijn saloons en hoeren, er wordt veel gesjokt op paarden met tochten door het ruwe Amerikaanse landschap en er is (pistoolgeweld)geweld dat aards en best pittig is. De algehele toon is ruw, wat je misschien niet zo verwacht van Jarmusch, die zich voorheen vooral een rustige, licht intellectuele filmer toonde, maar ons hier op een vrij directe manier met het harde leven van het wilde westen confronteert. En toch de poëzie behoudt, of juist versterkt hierdoor.

Dit is absoluut de beste film van Jim Jarmusch en in het moderne western genre zit de film op zijn minst in de top vijf. Op alle fronten scoort hij, met het verhaal, de personages, de beelden, een sfeervolle, authentiek doorleefde gitaarsoundtrack van niemand minder dan Neil Young, de acteurs die zichtbaar in hun element zijn, de regie, alles past als tien vingers van twee handen in elkaar. In 2005 won Jarmusch, wellicht als goedmakertje (zoals bij de Oscar voor Al Pacino in 1992; ‘Scent of a Woman’) een hoofdprijs in Cannes met zijn film ‘Broken Flowers’. Maar het is ‘Dead Man’ die die hoofdprijs het allermeest verdient.

Arjen Dijkstra

Waardering: 5

Bioscooprelease: 9 mei 1996
Bioscooprelease: 9 februari 2017 (re-release)
VOD-release: 24 maart 2021 – 12 mei 2021 (IFFR Unleashed: 50/50)