Defamation – Hashmatsa (2009)
Regie: Yoav Shamir | 91 minuten | documentaire | Met: Abraham Foxman, Norman Finkelstein
In de documentaire ‘Defamation’ gaat Yoav Shamir als een Israëlische Michael Moore op zoek naar de betekenis van hedendaags antisemitisme. Hiervoor volgt hij twee totaal verschillende routes. Hij gaat mee met een groepje Israëlische scholieren op een excursie naar de Poolse concentratiekampen uit de Tweede Wereldoorlog. Daarnaast volgt hij Abraham Foxman van de Amerikaanse Anti-Defamation League (ADL), een organisatie die uitingen van antisemitisme registreert en intussen lobbyt voor de Israëlische zaak. Tussendoor bezoekt Shamir Norman Finkelstein, een lichtelijk doorgedraaide politicoloog die zijn buik vol heeft van joods slachtofferschap.
Hoe verschillend de routes ook lijken, beiden tonen aan dat (vermeend) antisemitisme wordt misbruikt voor politieke doelen. De joodse scholieren krijgen ingeprent dat ze niet met de Poolse bevolking mogen praten, omdat het in Europa nou eenmaal wemelt van antisemieten. Vervolgens gaan ze naar de kampen, waar ze zien waartoe antisemitisme kan leiden. Zo krijgen deze aandoenlijke jongeren een overgeërfd slachtofferschap in hun maag gesplitst en een angst voor de boze buitenwereld waar iedereen een hekel aan joden schijnt te hebben. Dit zijn de jongeren die als dienstplichtigen binnenkort hun vaderland moeten verdedigen.
De ADL maakt het nog een graadje erger. Ieder klein incident waarbij een jood betrokken is, wordt gezien als daad van antisemitisme. Buitenlandse politici worden meteen monddood gemaakt door ze te wijzen op de Holocaust en de rol van hun land daarin. Shamir laat zien dat iedere kritiek op Israël op die manier kan worden afgedaan als antisemitisme: als buitenstaanders moeite hebben met Israëls nederzettingenpolitiek wordt dat niet gezien als politieke kritiek maar als een antisemitisch statement.
Levert dit taaie kost op? Welnee. ‘Defamation’ is een lichtvoetige documentaire, met grafische frivoliteiten, geestig commentaar en een dikke ironische saus. Die ironie zit deels in de voice over, deels in de grote verbanden, deels in de kleine getuigenissen. Zo vertelt een Afro-Amerikaan dat je beter een kleurling dan een jood kan beroven. Als je een jood berooft ben je niet alleen een overvaller maar ook een antisemiet. Met een zwaardere straf als gevolg. En wat te denken van Norman Finkelstein, een professor die overal op internet wordt beschuldigd van Holocaustontkenning. Finkelstein verloor beide ouders in de concentratiekampen.
Die ironie is het belangrijkste wapen in een amusante, genuanceerde en diepgaande film, die schijnbaar losse draadjes aan elkaar weet te knopen tot een samenhangend geheel. Gemaakt door een filmer die je makkelijk als links kunt wegzetten, maar die vooral menslievend is. Wat meteen de open houding van alle geportretteerden verklaart.
Henny Wouters