Der Hauptmann (2017)

Regie: Robert Schwentke | 118 minuten | drama, geschiedenis | Acteurs: Max Hubacher, Alexander Fehling, Sebastian Rudolph, Max Thommes, Rike Eckermann, Jörn Hentschel, Milan Peschel, Alexander Hörbe, Ferdinand Dörfler, Ferdinand Dörfler, Stefan Feddersen-Clausen, Kordian Rekowski, Frederick Lau, Sebastian Grempka

“Er ist die Personifizierung ihrer Lehren, ist der zum Massenmörder verzerrte Prototyp einer Jugend, die sie erträumten. (He is the personification of their teachings, the prototype distorted by murder of the youth they envisioned)” – Nordwest Zeitung (augustus 1946)

Robert Schwentke, met name bekend van zijn contributies aan ‘The Divergent Series’, brengt ons ‘Der Hauptmann’, een film gebaseerd op een waargebeurd verhaal over Willi Herold (Max Hubacher). Hij is een Duitse soldaat die zich tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog voor gaat doen als kapitein Herold, nadat hij het uniform van een hooggeplaatste Nazikapitein vindt.

We maken kennis met Herold in een scène waarin hij wordt achtervolgd vanwege desertie. Hij weet te ontkomen aan de weermacht en stuit op een verlaten auto, met daarin het uniform. Het past hem perfect en hij maakt de keuze om zich voor te gaan doen als kapitein. Herold ziet het uniform als een kans op overleving. Enkele momenten later loopt hij soldaat Freytag (Milan Peschel) tegen het lijf. Duidelijk een deserteur. Als Herold hem ernaar vraagt verzint hij een verhaal over dat hij zijn eenheid kwijt is geraakt, na een aanval van de geallieerden. Nadat Freytag hem helpt de auto uit de modder te halen, sluit Freytag zich aan bij Herold.

Gaandeweg stuit Herold op meer deserteurs, die zich vervolgens aansluiten bij zijn eenheid. Als zijn eenheid staande wordt gehouden door een andere eenheid, dreigt het masker af te vallen. Herold bluft zich uit de controle van kapitein Sichner (Sascha Alexander Geršak), door te vertellen dat hij een opdracht van Hitler zelf heeft en dat hij de situatie achter het front in kaart moet brengen. Hij stelt Sichner voor om de handen ineen te slaan en deserteurs op te sporen. Sichner neemt hem mee naar kamp Emslandlager II, waar veel deserteurs en dieven zitten opgesloten.

In het kamp aangekomen blijken er allerlei problemen te zijn met ontsnapte gevangenen, die zonder berechting niet mogen worden gefusilleerd. Herold gaat het wel even regelen. Hij stapelt leugen op leugen en bluf op bluf om zijn masker te behouden. Het is wachten tot Herold het voorbeeld van Icarus volgt en te dicht langs de zon vliegt.

De problemen van ‘Der Hauptmann’ stapelen zich snel op. Dat Herold als deserteur het pak van kapitein aantrekt, om zo zijn overlevingskansen te vergroten, á la. Dat hij vervolgens een deserteur moet neerschieten om tegenover dorpelingen en zijn eenheid overtuigend als Nazikapitein over te komen valt ook nog wel te geloven. Echter, de bloeddorstige daden die daarop volgen zijn totaal niet te rijmen met het verhaal dat Schwentke in het begin van de film probeert te vertellen.

‘Der Hauptmann’ is zoals gezegd gebaseerd op een waargebeurd verhaal. Willi Herold heeft daadwerkelijk bestaan en hij is uiteindelijk op 14 november 1946 ter dood veroordeeld door het Britse militaire gerechtshof. Dat de film gebaseerd is op een waargebeurd verhaal is zijn grootste valkuil. Het is inderdaad waar dat Herold veel slachtoffers heeft gemaakt. Met name in Emslandlager II. Maar in werkelijkheid was Herold geen deserteur.

Herold was een voetsoldaat, die zijn eenheid kwijt was geraakt. Verbolgen over het feit dat hij nog geen promotie had gemaakt, want hij was overtuigd van zijn eigen kwaliteiten. Toen hij het uniform vond, was dat zijn kans om zich als kapitein voor te doen, met als doel, het verslaan van de geallieerden. Voor eigen glorie en de glorie van Nazi-Duitsland. Zonder enig mededogen trok hij met zijn mannen ten strijde. Geen leven werd gespaard. Die meedogenloze Herold past perfect in het verhaal. Het is dan ook een raadsel waarom Schwentke deze massamoordenaar heeft willen humaniseren. Heeft willen omvormen tot een bij elke gruwelijke daad twijfelend personage. Het past noch verhaal, noch in de geschiedenis.

Dat maakt natuurlijk niet dat de film los van de historisch context niet vermakelijk is. Hubacher past de rol perfect. Hij heeft een van nature wat twijfelende blik, maar vocaal is hij ontzettend dominant. Daarbij natuurlijk geholpen door het feit dat het een Duitse film betreft en de Duitse taal sowieso een wat dwingend karakter heeft. Hij overtuigt als kapitein.

Verder zijn er een hoop zaken die Schwentke wel juist heeft overgebracht. De gruwelijkheden in het kamp zijn grotendeels terug te vinden in de documenten die we uit die tijd hebben. Verder is het goed om te zien dat Hans Dahler-Kaufmann zijn moment krijgt. De documentatie wijst er inderdaad op dat hij op durfde te staan tegen Herold. Helaas zijn de foto’s die hij heeft gemaakt vernietigd door een Canadese militair.

Schwentke heeft ervoor daarnaast gekozen de film op te nemen in zwart-wit. Bij oorlogsfilms vaak een keuze die zijn vruchten wel afwerpt. Ook in dit geval zet het de oorlogsbeelden extra kracht bij. Schwentke kiest er eenmaal voor om kleur aan de film toe te voegen en wel in een shot waarin hij laat zien wat er heden ten dage nog over is van Emslandlager II. Zeer effectief.

‘Der Hauptmann’ bezwijkt dus een beetje onder de het plakkaat “based on a true story”. Robert Schwentke’s keuze om Willi Herold te portretteren als een twijfelachtige, wroegende figuur doet afbreuk aan de realiteit van Herolds wrede daden en zijn rol als een van de meest beruchte oorlogscriminelen van zijn tijd. Ondanks de sterke acteerprestaties en de overtuigende cinematografie, met name de krachtige zwart-witbeelden en het historische detail, blijft de film problematisch door zijn historische onnauwkeurigheden. Het is een visueel indrukwekkend werk, maar zijn pogingen om een complex menselijk drama te creëren lijken tekort te schieten tegenover de ware omvang van Herolds misdaden.

Jelco Leijs

Waardering: 3

Speciale vertoning: IFFR 2018
Bioscooprelease: 19 april 2018