Det sjunde inseglet – Het zevende zegel (1957)
Regie: Ingmar Bergman | 96 minuten | drama, geschiedenis | Acteurs: Gunnar Björnstrand, Bengt Ekerot, Nils Poppe, Max von Sydow, Bibi Andersson, Inga Gill, Maud Hansson, Inga Landgré, Gunnel Lindblom, Bertil Anderberg, Anders Ek, Åke Fridell, Gunnar Olsson, Erik Strandmark
Bergman vertelt met verbluffende autoriteit het niets ontziende verhaal van ‘Det sjunde inseglet’ (Het zevende zegel). De menselijke obsessie met de dood, de kwetsbare balans tussen veranderingen en stabiliteit, de lege antwoorden van religie en de onontkoombare ontwikkelingen en tijdelijke verschijnselen, met alle gevolgen van dien, komen hier vloeiend samen. De wereld van Bergman is een complete wereld. En de Zweedse regisseur brengt het allemaal zo overtuigend, dat je bijna sluitende antwoorden op de moeilijkste levensvragen van hem gaat verwachten. Gelukkig blijft er echter ruimte voor de persoonlijke invulling van de kijker.
Jöns (Gunnar Björnstrand) en Antonius Block (Max von Sydow) zijn twee ridders, die net terug zijn van een desillusionerende kruistocht. Wat ze thuis aantreffen is ook weinig hoopgevend. De pest waart rond door de steden en sterfte komt voor velen met rasse schreden dichterbij. Ook voor Antonius ligt de dood op de loer, iets dat wel een heel duidelijke vorm aanneemt als deze opeens in den lijve voor hem staat. De Dood (Bengt Ekerot) wil hem meenemen, maar Antonius weet hem over te halen tot een schaakspel. Als de Dood wint belooft Antonius met hem mee te gaan. Het geeft Antonius tussen de schaakactes door de tijd om op zoek te gaan naar de antwoorden op zijn levensvragen. Daarbij ontmoeten hij en Jöns het vrolijke theaterstel Mia (Bibi Andersson) en Jof (Nils Poppe), dat rond trekt van dorp tot dorp en de bezorgde mensen van wat licht vermaak voorziet.
Het beeld dat Ingmar Bergman van de Middeleeuwen schetst staat als een huis. Niemand ontkomt er aan de alles omvattende invloed van de pest en iedereen is zichtbaar op zoek naar zijn eigen antwoorden op de vragen die de epidemie veroorzaakt. Het einde der tijden is volgens velen nabij en het religieuze besef beleeft een crisis. Nu de dood loert wegen de verwachtingen van het hiernamaals steeds zwaarder. De rol van God en die van de Duivel staan onder druk en sterk verschillende opvattingen zorgen onder de mensen voor de nodige frictie. In de zoektocht naar antwoorden heerst een onontkoombare vrees voor leegte en het menselijk bestaan moet meer dan voorheen van een zingevende reden worden voorzien.
Het is niet één en al kommer en kwel, maar de momenten van lichtvoetige vreugde of ontspanning worden vaak abrupt verstoord door dramatische en gewelddadige gebeurtenissen. De eerste woordjes van een peuter en de grappen van het reizende theaterstel worden gauw vergeten als er een religieuze processie voorbij komt. Met de aanloop naar een heksenverbranding lijkt de stemming definitief omgeslagen. Deze mix van emoties maakt het onheil extra confronterend. Bovendien wordt het allemaal feilloos in elkaar verweven. Diepe overpeinzingen vinden moeiteloos de balans met ontnuchterende humor, niet zelden wat bijtend van aard.
Voor de niet zo geoefende Bergman kijker klinkt het allemaal wellicht wat al te droog en ver weg. Gebrek aan affectie voor de hoofdfiguren en hun wereld zou zo voor een onoverbrugbare kloof kunnen zorgen. Maar ‘Det sjunde inseglet’ leeft. Het is met zo’n beeldende kracht gemaakt dat je de omgeving bijna kan ruiken en de diep menselijke en innemende personages maken het tot een werkelijk indrukwekkende belevenis. Bovendien probeert Bergman nooit boven zichzelf uit te stijgen en komen zijn bedoelingen nergens te pretentieus over. Op begrijpelijke en liefdevolle wijze, zonder ooit in gemakkelijke simplificaties of lege clichés te vervallen, komen zowel de tekortkomingen en zwaktes, als de kracht van de mens aan bod. De wereld van ‘Det sjunde inseglet’ fascineert en beweegt de kijker, die tegelijk altijd de ruimte heeft er zijn eigen weg te kiezen. Het vergt een meesterregisseur als Ingmar Bergman om dat op zo’n onvergetelijke wijze te doen.
David Croese