Dicht bij Vermeer (2023)

Regie: Suzanne Raes | 79 minuten | documentaire

Hij is een van de meest beroemdste schilders uit de zeventiende eeuw, zijn werken zijn wereldwijd in musea terug te vinden en behoren tot de absolute top van de collectie. Het portret ‘Meisje met de parel’ is hard op weg net zo iconisch en enigmatisch te worden als ‘La Gioconda’. En niemand die schilderde met dezelfde technieken als hij, laat staan dat we weten hoe hij het precies deed; gebruikte hij een camera obscura? Hoe slaagde hij erin zo gedetailleerd en levendig op vaak een heel klein formaat te werken? En dat niet alleen, we weten überhaupt weinig van de man; wat voor leven had hij? Werkte hij alleen of had hij leerlingen? Geen onbelangrijke vragen zo leren we in ‘Dicht bij Vermeer’ (2023) van Suzanne Raes.

In deze documentaire toont Raes ons de totstandkoming van de grootste Vermeer tentoonstelling tot nu toe. We volgen diverse medewerkers van het Rijksmuseum, kunsthandelaren, verzamelaars en Vermeer experts, maar de hoofdrol is weggelegd voor de innemende curator Gregor Weber, die met zijn Duitse tongval en hakkelende Engels met moeite, maar daarom des te beter, zijn bewondering voor Vermeer onder woorden brengt. Vermeer heeft als jongeman zijn blik op de wereld veranderd, en nu als laatste grote opdracht wil Weber zijn carrière afsluiten door zoveel mogelijk van zijn werken bij elkaar te brengen. Niet alle buitenlandse musea kunnen (of willen) hun Vermeers uitlenen en daarnaast is er ook altijd het probleem dat van de 37 werken enkele niet met honderd procent zekerheid aan hem kunnen worden toegeschreven. En dat zorgt voor heel wat hoofdbrekens, bijvoorbeeld wanneer onderzoekers van het Amerikaanse National Gallery of Art concluderen dat een van de stukken die ze uitlenen voor de expositie, ‘Meisje met de fluit’, geen echte Vermeer kan zijn. Want was is het dan wel? Er zijn geen andere schilders die werkten in de stijl van Vermeer, en zover we weten had Vermeer geen eigen studio met leerlingen aan wie we het werk dan wel kunnen toeschrijven. Weber houdt de best logische, maar minder spannende, mogelijkheid open dat ook Vermeer wel eens een mindere werkdag heeft gehad. Misschien was hij wel ziek en had hij er geen zin meer in toen hij bijvoorbeeld het andere twijfelgeval ‘Zittende vrouw aan het virginaal’ schilderde.

Dat laatste werk is trouwens het onderwerp van de leukste scène uit de documentaire. Wanneer de wereldberoemde kunstverzamelaar Thomas Kaplan, nadat hij ‘Zittende vrouw aan het virginaal’ heeft uitgeleend voor onderzoek en het Rijksmuseum bezoekt voor de uitslag, het schilderij zonder lijst van de onderzoekstafel grist, haar in één hand vasthoudt en er met de andere gevaarlijk langs zwaait. Kaplan wil iedereen er nog maar weer aan herinneren dat dit pronkstuk van onschatbare waarde toch echt van hem is. Raes richt in deze scène de camera op Weber die met zichtbare irritatie en bezorgdheid Kaplans bravoure gadeslaat.

In ‘Dicht bij Vermeer’ geen onvoorziene gebeurtenis, geen spannende kink in de kabel, die een dramatische wending geeft aan het verhaal. Van de lange reeks documentaires die de laatste jaren zijn verschenen waarin Amsterdamse musea een rol spelen, valt ‘Dicht bij Vermeer’ positief op door de afwezigheid van een gefragmenteerde vertelling die het gebrek aan een sterke spanningsboog moet maskeren. ‘Dicht bij Vermeer’ neemt de kijker geduldig mee in een fraai cinematografisch vormgegeven verhaal, waarin oog is voor detail en ruimte voor verdieping.

Alberto Ciaccio

Waardering: 4

Bioscooprelease: 9 maart 2023