Die letzte Rache – The Last Revenge (1982)
Regie: Rainer Kirberg | 90 minuten | animatie, fantasie, misdaad, musical | Acteurs: Erwin Leder, Gerhard Kittler, Paul Adler, Anke Gieseke, Volker Niederfahrenhorst,Josef Ostendorf, Frank Fenstermacher, Walter Könnike, Armin Sorg, Georg Ensermann, Richard Pleuger, Bertram Jesdinsky, Andreas Dorau, Carmen Thelen-Gaspar
Zo’n 45 jaar na het hoogtepunt van het Duitse Expressionisme brengt Rainer Kirberg deze filmstijl weer tot leven. ‘Die letzte Rache’ ofwel ‘The Last Revenge’ heeft dan wel geen groot budget gekend, de zwartwit film laat zien dat ook met weinig geld artistieke expressie hoog boven een realistische weergave van de werkelijkheid uit kan torenen. Met haar schots en scheve decor, overdreven make-up (die in overdrevenheid alleen geëvenaard wordt door het acteerspel) en ingenieuze spel met licht en schaduw kan ‘Die letzte Rache’ de competitie aan met het betere werk van Fritz Lang. Maar ‘Die Letzte Rache’ is geen simpele herkauwing van het Duits Expressionisme, als een ware postmoderne film mixt zij verschillende genres ineen tot een spectaculaire hybride film, zo komen ook de film noir en de musical om de hoek kijken.
Maar waar gaat het nou eigenlijk allemaal over? De karakters in ‘Die letzte Rache’ hebben geen namen, op allegorische wijze worden zij aangeduid met hun functie, beginnende met een hoofdletter, dus: Wereldkenner (Weltkenner), Leider (Herrscher), Zoon (Sohn), Dochter (Tochter), Geleerde (Wissenschaftler) enzovoorts. De personages gedragen zich zo karikaturaal als hun namen doen vermoeden en dit wordt ondersteund door de muziek (van de Duitse avant-gardistische band Der Plan) en de make-up. De Wereldkenner moet van de Leider een opvolger zoeken, aangezien zijn eigen zoon dood is (maar ‘dood’ is een zeer betrekkelijk begrip in de film). Hij vindt aanvankelijk drie stereotypen: de Mooie Man, de Sterke Man en de Slimme Man, maar zij blijken allemaal ‘onwaardig’, dat is te zeggen, ze gaan alle drie dood. Op dat moment komt het film noir genre de film binnen, in het personage van de Rechercheur, die we dankzij muziek (en natuurlijk stereotype attributen) onmiddellijk als Rechercheur herkennen. De Wereldkenner wordt na beschuldigingen van de Leider opgesloten, maar in de gevangenis ontmoet hij de Gekke Geleerde, die hem lijkt te willen helpen, maar onder één hoedje speelt met de Leider. Machtsstructuren dus, de Wereldkenner lijkt niet onder de macht van de Leider uit te kunnen komen, maar ook die Leider blijkt een slachtoffer van zijn eigen macht, en zijn Zoon oefent weer macht over hem uit.
Het grootste gedeelte van ‘Die letzte Rache’ is gemakkelijk te volgen en mooi om naar te kijken. In de begin- en eindscènes drijft Kirberg het artistieke aspect echter wel heel ver door en met name de eindscènes zorgen ervoor dat het verhaal onduidelijk wordt. Aan de andere kant geeft dit de kijker wel de ruimte om vele interpretaties los te laten op de film. Wat bedoelt Kirberg nu precies met die onsterfelijkheid? Moeten we de film zien in het licht van de Tweede Wereldoorlog en de daarop volgende gespletenheid van Duitsland? De Leider vertoont een grote gelijkenis met Stalin, is dit een kritiek op het dictatoriale communisme? En de incestueuze Zoon en Dochter die hun vader naar het leven staan, probeert Kirberg hiermee zijn eigen Griekse tragedie neer te zetten? Het moge duidelijk zijn: Kirberg bespeelt verschillende registers. ‘Die letzte Rache’ wordt daardoor een hele rijke film, ondanks haar overduidelijke kleine budget.
Emy Koopman