Do Not Expect Too Much from the End of the World – Nu astepta prea mult de la sfârsitul lumii (2023)

Regie: Radu Jude | 163 minuten | komedie | Acteurs: Ilinca Manolache, Ovidiu Pîrsan, Nina Hoss, Dorina Lazar, László Miske, Katia Pascariu, Sofia Nicolaescu, Costel Lepadatu, Mariana Feraru, Ciprian Anton, Claudia Ieremia, Serban Pavlu, Nicodim Ungureanu, Alex M Dascalu, Ioana Iacob, Rodica Negrea, Adina Cristescu, Adrian Nicolae, Zita Moldovan, Andi Vasluianu

De Roemeense filmmaker Radu Jude is goed in het bedenken van lange filmtitels waarvan je minstens twee keer achter de oren krabt, zo is er het Gouden Beer winnende ‘Bad Luck Banging or Loony Porn’ en ‘I Do Not Care If We Go Down in History as Barbarians’ (2018), dat uit een speech van een Roemeense oud-minister op buitenlandse zaken is overgenomen. Deze keer komt hij met ‘Do Not Expect Too Much of the End of the World’ op de proppen. Dus gaat de mensheid er volgens Jude niet uit met een knal maar eerder als een leeglopende ballon? Misschien verdient de mens een groots einde ook niet want de wereld die Jude onverdroten met een lach en een traan vastlegt, lijkt al lang en breed de weg kwijt.

Naast lange titels heeft Jude ook patent op het tot op het bot fileren van sociale fenomenen. Dit keer is het een hardwerkende productieleidster die deels haar schamele loon verdient met vuilspuiterij op sociale media dat volgen haar moet doorgaan voor maatschappelijke kritiek op man-vrouw-verhoudingen met een vette knipoog. Kan je satire van satire maken? Of is dit het eindstation van wat film kan? Jude heeft duidelijk lak aan begrenzingen en flikt het om weer verder filmisch te beitelen aan de gebreken in het hedendaags (beeld)moraal.

Zonder plaspauzes kart productieleidster, oftewel manusje-van-alles, Angela (Ilinca Manolache), met een lelijke Uber-auto stad en land af om geschikte figuranten te vinden voor een bedrijfsfilmpje over veiligheid op de werkvloer. Het is een freelance opdracht van een internationaal bedrijf gevestigd in Oostenrijk voor haar broodheer, een mediabedrijfje. In de ruige straten van Boekarest bijt Angela van zich af als een pitbull maar is poeslief voor de kandidaten die thuis soms heel nare arbeidsongelukken opdreunen voor haar.

Tussen alle bedrijven door tovert Angela te pas en te onpas een sociale media alter ego tevoorschijn door middel van filters op haar smartphone. Het personage dat ze zeer bij de hand en vooral met veel grof taalgebruik speelt, is een superfout alfamannetje. Hoewel de filter er soms opzichtig naast valt, alsof de valse pruik slecht zit, heeft ze volgers, en dus sociale media waarde. Dat het zo amateuristisch overkomt, is deels de charme en de volgers zien volgens haar vast in dat het om satire op de Andrew Tate’s van de wereld gaat. Echter, zoals Angela de filmpjes op soms hoge snelheden achter het stuur, als Uber proleet (of is het profeet?), met korte selfievideo’s de wereld inschiet, zo banaal en roekeloos is de inhoud ervan.

Vervolgens doet Jude iets ongewoons. Zoek het in de speelse hoek van filmmakers zoals Jean-Luc Godard. In de montage vermengt de Roemeense regisseur de roadtrip van Angela met een opgepoetste oude film, opgenomen tijdens de regeerperiode van communistisch dictator Nicolae Ceaușescu, waaruit hij hele scènes laat afspelen. Toepasselijk gaat de oude film over een vrouwelijke taxichauffeur met de naam Angela. In veel opzichten spiegelen de twee Angela’s elkaar. Niet alleen in naam en beroep op de weg, maar ook in het soort ontmoetingen (ze komen elkaar later tegen op verrassende wijze), die gaan over arbeid, man-vrouw-verhoudingen, de liefde en tegenslag, en zelfs waar ze exact rijden in Boekarest. Maar ze verschillen natuurlijk ook. Aan deze spiegeldialoog kan je je als kijker gulzig laven. Op deze wijze stapelt Jude zoveel markante fictie en feiten op elkaar dat het begint te duizelen. Dit lijkt op het droste-effect, met als vliedend middelpunt een grote geestdrift voor scherpe en geestige observaties. Hoewel het vrij uniek is in het huidige filmlandschap, staat het stevig in de traditie van beeld-duizendpoot Godard. Het is het spelen met beelden en geluid, het afbreken en opbouwen van beeldtaal wat deze makers zo fascineert. De energie ervan is besmettelijk.

‘Do Not Expect Too Much of the End of the World’ is zwanger van vlammende ideetjes over neoliberale mistanden in Roemenië (de weg is er bezaaid mee) en de ongelijke relatie met het buitenland. De neoliberale marktwerking heeft veel gebracht voor kleine specifieke groepen maar tevens verschillen tussen veel mensen verscherpt. Onder de kandidaat-figuranten voor het arbeidsongevallenfilmpje (draag altijd een helm!) zit bijvoorbeeld geen enkele baas. Tegelijk zijn het de bazen die opdracht geven tot het maken van het filmpje dat toont wat je beter kan doen als arbeider. Zo draaien ze de verantwoordelijkheid om. Bovendien is het een product van scheve economische verhoudingen tussen de westerse en Roemeense cultuurindustrie (een deel ervan even hoogopgeleid en bewust van (film)geschiedenis als de Westerse collega’s). Zijn tegenstellingen tussen het westen en landen aan de andere kant van het voormalige ijzeren gordijn wel met de nieuwe economische theorie weg te poetsen?

Of dit werk nu buitencategorie is of niet, filmkritiek heeft vooralsnog weinig vat op wat Jude klaarspeelt op het grote doek. Als pesterijtje mêleert hij alvast de gewoonlijke reacties op zijn werk en dat van anderen vilein door de film heen (is het gastoptreden van Uwe Boll een grote grap of verdedigt de film hem werkelijk? Kan het ook beiden tegelijk zijn?). Vooral zuigt Jude als een vampier film -en cultuurgeschiedenis op en spuugt het weer in een gewiekste montages uit over het publiek. Dit is ook in navolging van de dynamiek van sociale media (het cinema van nu?). Je kan deze filosofische pesterijtjes uit de hoogte, irritant of onnodig vinden maar dan mag je niet voorbijgaan aan de explosiviteit van het werk en de geweldige Ilinca Manolache in haar dubbelrol, deels geworteld in de digitale wereld, die meedeint op golven van speelsheid en pikante uitspattingen. Bovendien bewijst Jude wederom de creatieve kracht van intertekstualiteit (dat een film ‘in gesprek’ is met andere films, cultuuruitingen en natuurlijk de toeschouwer) en houdt hij deze wonderlijke benadering van cinema, net als Godard, springlevend. Is het niet voor het einde der tijden dan wel voor de onverwachte inval op het toilet.

Roy van Landschoot

Waardering: 4

Bioscooprelease: 4 juli 2024 (Previously Unreleased)
VOD-release: 3 mei 2024 (MUBI)