Doctor Zhivago (1965)
Regie: David Lean | 197 minuten | drama, oorlog, romantiek | Acteurs: Omar Sharif, Julie Christie, Geraldine Chaplin, Rod Steiger, Alec Guinness, Tom Courtenay, Siobhan McKenna, Ralph Richardson, Rita Tushingham, Jeffrey Rockland, Tarek Sharif, Bernard Kay, Klaus Kinski, Gérard Tichy, Noel Willman
Actrice Whoopi Goldberg heeft ooit eens gezegd dat als films niet groots zouden zijn, ze beter op tv kunnen worden vertoond. Geen enkele regisseur zou het meer met haar eens zijn dan David Lean. De man die in zijn Britse periode nog enigszins bescheiden begon met films als ‘Brief Encounter’ (1945), ‘Great Expectations’ (1946) en ‘Oliver Twist’ (1948), zou niet veel later de belangrijkste leverancier worden van grootse, epische werken als ‘The Bridge on the River Kwai’ (1957), ‘Lawrence of Arabia’ (1962), ‘Doctor Zhivago’ (1965) en ‘A Passage to India’ (1984). Zijn films zijn niet alleen groots qua inhoud – ze bestrekken vaak lange periodes, veel personages en talloze (historische) gebeurtenissen – maar vaak ook qua lengte. De klassieker ‘Lawrence of Arabia’ spant de kroon met 216 minuten, maar ook ‘Doctor Zhivago’ is met zijn 197 minuten een lange zit.
In ‘Doctor Zhivago’, naar de gelijknamige roman van Boris Pasternak, ziet de kijker hoe de jonge wees Yuri Zhivago (Omar Sharif) in de jaren voorafgaand aan de Russische revolutie opgroeit bij de welgestelde Aleksandr Gromeko (Ralph Richardson) en zijn vrouw. Wanneer hij volwassen is en zich heeft ontwikkeld tot een integere arts en een dromerige dichter, trouwt hij met zijn stiefzusje Tonya (Geraldine Chaplin). Elders in Moskou volgen we Lara (Julie Christie), die in het web van de manipulatieve politicus Victor Komarovsky (Rod Steiger) verstrikt zit. Ze probeert van hem weg te komen om met de jonge revolutionair Pasha Antipov (Tom Courtenay) te kunnen trouwen. Dan breekt de Eerste Wereldoorlog uit. Zhivago wordt opgeroepen naar het front te gaan om de gewonden te verzorgen. Daar ontmoet hij Lara, die als verpleegster werkt. De passie tussen de twee laait op. Maar na de oorlog gaat Lara op zoek naar haar man Pasha en trekt Yuri met Tonya naar een dorpje in de Oeral, omdat ze het niet langer uithouden in Moskou waar het communisme de overhand heeft gekregen. Het lot brengt de twee geliefden echter opnieuw bij elkaar en Zhivago raakt verscheurd tussen zijn liefde voor twee verschillende vrouwen.
Hoewel ‘Doctor Zhivago’ de meest succesvolle film uit Leans carrière zou worden – met zo’n tweehonderd miljoen dollar bracht hij meer op dan al zijn andere films tezamen – opende hij met vernietigende kritieken. Lean werd voor het eerst verweten niet meer aan te sluiten bij de toenmalige generatie filmmakers. ‘Doctor Zhivago’ werd vanwege het overheersende, melodramatische liefdesverhaal afgeschilderd als een dure soapopera en alleen een uitgebreide reclamecampagne van MGM wist het publiek te lokken. Ondanks al die kritiek was de film een van de grote laureaten bij de Oscaruitreiking van 1965. De film kreeg tien nominaties en verzilverde er vijf. De deels autobiografische roman van Pasternak werd wegens de anticommunistische sympathieën die hij tentoon spreidde in eigen land in de ban werd gedaan. Hij mocht derhalve in 1958 ook niet zijn welverdiende Nobelprijs voor de literatuur ophalen. Scriptschrijver Robert Bolt bewerkte het ruim zevenhonderd pagina’s tellende boek voor het witte doek en moest behoorlijk met het bijltje hakken. Van de scherpe kritiek op het communistische systeem bleef derhalve maar weinig over. Juist het grotendeels wegvallen van het politieke aspect vlakt de film behoorlijk af.
De cast van ‘Doctor Zhivago’ bestaat uit een mix van jonge, opkomende sterren als Sharif, Christie en Chaplin (inderdaad de dochter van) en oude rotten in het vak als Steiger en Alec Guinness (die de halfbroer van Zhivago speelt en vanuit wiens oogpunt we de belevenissen meemaken). Sharif heeft de ondankbare taak de niet voldoende uitgewerkte rol van Zhivago te spelen. Want ook al is hij het belangrijkste personage, in feite hebben we geen idee wat er in hem omgaat. Zhivago is te passief en te introvert. Ook het personage van Julie Christie komt niet helemaal uit de verf. Goed, het is een beeldschone vrouw, maar wat maakt haar verder zo bijzonder dat maar liefst drie mannen om haar vechten? Lara is namelijk een behoorlijk oppervlakkige dame. Wat het personage van Geraldine Chaplin bezielt om haar ontrouwe echtgenoot te blijven steunen is trouwens ook een raadsel. Veel interessanter zijn de karakters van Steiger, Courtenay (Oscarnominatie) en Guinness, ook al krijgen zij schandalig weinig screentime.
De grote kracht van het indrukwekkend ogende ‘Doctor Zhivago’, en tevens de reden waarom je de film de volle drie uur en een kwartier kunt uitzitten, zijn de beeldschone plaatjes waarop Lean en cinematograaf Freddy Young de kijker trakteren. Van de indrukwekkende treinreis door de eenzame vlakten tot de wonderlijke wereld van het winterse landschap in de Oeral – alles oogt even mooi. Ook de herkenbare muziek van Maurice Jarre draagt bij aan de beleving. Dat het verhaal dan niet altijd tot de verbeeldig spreekt en de personages niet allemaal even goed zijn uitgewerkt, hoeven geen redenen te zijn deze klassieker niet te bekijken. Want af en toe kan het best fijn zijn om even weg te zwijmelen bij een romantisch epos als ‘Doctor Zhivago’.
Patricia Smagge
Waardering: 3
Bioscooprelease: 17 november 1966
Bioscooprelease: 26 december 2013 (re-release)