Down by Law (1986)

Regie: Jim Jarmusch | 106 minuten | komedie, misdaad, drama | Acteurs: Tom Waits, John Lurie, Roberto Benigni, Nicoletta Braschi, Ellen Barkin, Billie Neal, Rockets Redglare, Vernel Bagneris, Timothea, L.C. Drane, Joy N. Houck Jr., Carrie Lindsoe, Ralph Joseph, Richard Boes, Dave Petitjean

Na het zien van Jarmusch’ eerste film, het afstandelijke, semi-abstracte ‘Permanent Vacation’, geldt het meer samenhangende en zwierige ‘Down By Law’ toch wel als een verademing. Vanaf de openingsframes, met een aaneenschakeling van de voor de filmmaker kenmerkende zijwaarts bewegende tracking shots, waarin verschillende locaties worden getoond die in de film figureren – huizen, een moeras, een woestenij – word je in de filmwereld gezogen. Een groot aandeel hierin heeft de muziek van Tom Waits, wiens ‘Jockey Full of Bourbon’ die eerste beelden op opzwepende wijze vergezelt. Helaas zakt de film gaandeweg wel wat in qua spanningsboog, maar ‘Down By Law’ is – zeker gezien de spaarzame inhoud en karakters – toch een verrassend effectief en vermakelijk werkje.

Zack (Tom Waits), een meestal weinig spraakzame dj die geen kniebuiging wil maken naar de commercie – en Jack (John Lurie), een (wannabe) pooier die er zowaar een beschaafde arbeidsethos op na lijkt te houden (hij slaat ‘zijn’ vrouwen niet en buit ze niet uit), zijn beide niet echt goed in het in standhouden van (romantische) relaties. Ook zijn ze niet gezegend met een overdaad aan zakelijk inzicht – of ‘street smarts’, zeg maar gezond verstand – aangezien ze er beiden door foute types worden ingeluisd en in de bak terechtkomen.

Tot dat moment ademt de in stijlvol zwart-wit geschoten film een sfeer uit van coolheid en rock & roll-attitude, met femme fatales, dubieuze (misdadige) voorstellen en karakteristieke einzelgängers. De eerste dagen (of weken) in de bak blijft deze sfeer grotendeels intact, met een mooi spanningsveld tussen de zwijgzame Zack en de lichtelijk geïrriteerde Jack, die zich te goed voelt voor de gevangenis en de geïnterneerden, maar vervolgens tevergeefs probeert iets los te krijgen uit Zack.

Deze soms bijna explosieve spanning wordt langzaam maar zeker tenietgedaan door de komst van de prettig gestoorde Benigni, die vooral Italiaans spreekt, maar af en toe een Engelse uitdrukking of een poëtische of anderszins voor hem waardevolle uitspraak er tegenaan gooit, die hij in zijn notitieboekje bewaart; uiteraard met zwaar Italiaans accent. Het moment van binnenkomen is een kunststukje van non-verbale communicatie, waarbij Benigni zich probeert een houding te geven bij het benaderen van de zich weinig open opstellende Zack en Jack.

Aanvankelijk werkt de clownachtige Italiaan de twee ruige mannen vooral op de zenuwen, maar langzaam maar zeker beginnen ze te ontdooien, met als hoogtepunt het moment dat ze in een soort vreugdedans uitbarsten terwijl ze het grappige versje ‘I scream-a, you scream-a, we all scream-a for ice cream-a!’ als een soort mantra uitschreeuwen, gevolgd door de halve gevangenis; als een soort komische variant van de aria in ‘The Shawshank Redemption’, die ongeoorloofd door de luidsprekers schalt en de hele gevangenis heel even vrij maakt.

In de derde akte, waarin de drie hoofdpersonen (proberen te) ontsnappen, zakt ‘Down by Law’ een beetje in. De wisselwerkingen tussen de personages zijn dan vooral variaties op eerdere discussies en wrijvingen, en het verhaal gaat niet echt ergens naartoe. De slotscènes hebben dan wel weer een interessante surreële touch, met een onverwachte wending en een (half) poëtische sfeer. Hier valt de onconventionele maar effectieve acteursregie van Jarmusch op. Hoewel de hier nog onbekende Benigni een duidelijk komisch talent is, die de aandacht zelf al aardig vast weet te houden, zijn Waits en Lurie op zichzelf niet de meest interessante acteurs en is het vooral de wijze waarop Jarmusch alles in beeld brengt – en houdt – die ervoor zorgen dat je de ogen aan het scherm gekluisterd houdt.

In een zekere scène vindt in feite het belangrijkste op de voorgrond plaats, maar zijn op de achtergrond voortdurend een toekijkende Zack en Jack te zien, wiens wisselende reacties steeds meer de aandacht opeisen. Deze paar minuten zeggen bijna nog meer over de karakters van deze twee figuren dan hun ‘eigen scenes’ in de rest van de film. Kortom, ‘Down by Law’ is in zijn grote lijnen al geen onaardige film – en kijkt gewoon lekker weg – maar de pareltjes zitten in de details.

Bart Rietvink

Waardering: 4

Bioscooprelease: 9 februari 2017