Downsizing (2017)

Recensie Downsizing CinemagazineRegie: Alexander Payne | 135 minuten | komedie, drama | Acteurs: Matt Damon, Kristen Wiig, Christoph Waltz, Hong Chau, Rolf Lassgård, Ingjerd Egeberg, Udo Kier, Søren Pilmark, Jayne Houdyshell, Jason Sudeikis, Maribeth Monroe, Phil Reeves, Kevin Kunkel, Neil Patrick Harris, Laura Dern

Als er iemand is die op een scherpe, satirische wijze de moderne Amerikaanse samenleving in beeld weet te vatten, dan is het Alexander Payne wel. Met films als ‘Election’ (1999), ‘About Schmidt’ (2002), ‘Sideways’ (2004), ‘The Descendants’ (2011) en ‘Nebraska’ (2013) op zijn naam heeft Payne een zeer interessant oeuvre weten op te bouwen van eigenzinnige films die zich focussen op veertigplussers die een kruispunt in hun leven hebben bereikt en afstevenen op een existentiële crisis. Mannen die verre van perfect zijn, maar toch onze sympathie weten te winnen dankzij hun kwetsbaarheid en menselijkheid. Payne laat hen gedurende de speelduur van de film worstelen, om uiteindelijk als herboren de eindcredits te bereiken; een worsteling die gepaard gaat met prettige, verfijnde humor in een ontspannen tempo. Naar een nieuwe film van Payne wordt door filmliefhebbers meestal reikhalzend uitgekeken. Zo ook naar ‘Downsizing’ (2017), enerzijds een typische Payne-film met een dolende veertiger, anderzijds verrassend anders door zijn opmerkelijke aanpak die neigt naar science-fiction, een genre dat nou niet direct geassocieerd wordt met Payne.

‘Downsizing’ speelt zich af in de nabije toekomst. Paul Safranek (Matt Damon) leidt een rustig leventje met zijn vrouw Audrey (Kristen Wiig). Hij werkt als ergotherapeut bij een vleesverwerkingsbedrijf in zijn geboortestad Omaha en woont nog altijd in zijn ouderlijk huis. Audrey zou dolgraag in een groter huis willen wonen, maar hun financiële situatie laat dat niet toe. Dan ziet Paul op het nieuws dat een professor in Noorwegen het voor elkaar heeft gekregen mensen te verkleinen; doel van dit medische experiment is om de ecologische voetafdruk van de mens niet alleen letterlijk maar ook figuurlijk te verkleinen. Kleine mensen, van zo’n dertien centimeter groot, produceren veel minder afval en uitstoot, hebben minder ruimte nodig en verbruiken minder kostbare energie en grondstoffen. Paul is enthousiast, maar het definitieve zetje krijgt hij pas tijdens een reünie van zijn oude middelbare school, waar hij zijn oude vriend Dave (Jason Sudeikis) – tegen wie hij altijd al heeft opgekeken – die zich samen met zijn vrouw heeft laten verkleinen. Niet per se om altruïstische redenen, maar vooral omdat een gewone man in de ‘kleine wereld’ ineens stinkend rijk is, zich een kast van een huis kan veroorloven en een luizenleventje kan leiden. Opeens weet Paul het zeker: Audrey en hij gaan zich laten verkleinen!

Het verkleiningsproces is het absolute hoogtepunt uit ‘Downsizing’: eerst wordt al het haar afgeschoren, worden de ‘patiënten’ verdoofd met medicijnen en worden hun vullingen uit tanden en kiezen gehaald (want die zouden weleens kunnen ontploffen in de verkleiningsmachine…!). Vervolgens gaan ze met z’n allen de gigantische machine in, zonder kleding uiteraard, en met één druk op de knop wordt het – onomkeerbare – proces in werking gezet. Met spatels halen de verpleegsters de kleine mensjes vervolgens van hun reusachtige ziekenhuisbedden af, om hen naar miniatuur-verkoeverkamers te brengen. Een proces dat we met evenveel fascinatie als afschuw als verbijstering bekijken.

Eenmaal in de kleinemensenwereld wacht Paul een onaangename verrassing. Het leven in de kleinemensenkolonie Leisureland blijkt helemaal niet zo rooskleurig als hij gehoopt en gedacht had; zijn naïeve droom wordt vrijwel meteen de kop ingedrukt. Veel mensen hebben om egoïstische redenen voor verkleining gekozen; om snel rijk te worden. Dictators blijken hun tegenstanders uit te schakelen door ze te verkleinen, terroristen hebben een makkelijke manier gevonden om zich het land in te laten smokkelen. En lang niet iedereen komt ongeschonden de machine uit. De verschoppelingen verzamelen zich in een mini-getto net buiten Leisureland.

Tot zover de satire. Want vanaf het moment dat Paul als kleine man verder moet in het leven, raakt ‘Downsizing’ zijn focus kwijt. Paul maakt kennis met zijn nieuwe buurman, de losbandige en opportunistische Serviër Dušan (Christophe Waltz op de automatische piloot), die rijk is geworden met de smokkel van luxe goederen en van het ene feest naar het andere fladdert, en belandt in een te lang durende partyscène, die in een andere film lijkt thuis te horen. Via zijn nieuwe buurman ontmoet Paul bovendien de manke Vietnamese schoonmaakster Ngoc Lan (Hong Chau), een activiste die in haar vaderland werd opgepakt en tegen haar wil werd gekrompen. Ze ontpopt zich als de Moeder Theresa van de getto en via haar opent Paul pas echt zijn ogen, maar het gevolg is dat de film de satire jammer genoeg helemaal loslaat en overgaat op moralistisch en conventioneel drama met een – voorspelbare – vleug romantiek. Damon is bovendien een tikkeltje kleurloos en de film gaat te lang door. Gelukkig weet Hong Chau zich, in een rol die ook zomaar had kunnen doorslaan naar karikaturaal, in onze harten te nestelen als de kloeke Ngoc Lan.

‘Downsizing’ heeft een fantastisch en bizar uitgangspunt, maar weet de torenhoge verwachtingen niet helemaal waar te maken. Als satire is deze film – letterlijk – maar half geslaagd. We hadden graag gezien dat die lijn de hele film was doorgetrokken, maar Payne en zijn vaste co-scenarist Jim Taylor kozen voor een meer conventionele verhaallijn. Dat maakt ‘Downsizing’ nog altijd genietbaar, maar van Alexander Payne verwacht je net dat beetje meer.

Patricia Smagge

Waardering: 3

Bioscooprelease: 25 januari 2018
DVD- en blu-ray-release: 30 mei 2018