Dunkirk (2017)

Recensie Dunkirk CinemagazineRegie: Christopher Nolan | 105 minuten | actie, drama, geschiedenis, oorlog | Acteurs: Kenneth Branagh, Cillian Murphy, Mark Rylance, Tom Hardy, Fionn Whitehead, Damien Bonnard, Aneurin Barnard, Lee Armstrong, James Bloor, Barry Keoghan, Tom Glynn-Carney, Jack Lowden, James D’Arcy, Harry Styles, Jochum ten Haaf

Regisseur Christopher Nolan heeft in pakweg zeventien jaar een grote fanbase opgebouwd met een reeks fantasierijke, visueel overtuigende en verhalend gelaagde films. Toch komen personages in zijn werk er wat bekaaid van af. In Nolans doorbraakfilm ‘Memento’ (2000) staat de geheugenloze hoofdpersoon in dienst van de schematische reconstructie van zijn verleden. In zijn ‘Batman’-trilogie (2005-2012) gaat de gelijknamige superheld ook mentaal gezien verscholen achter een non-expressief masker. En in ‘Interstellar’ (2014) gaan grote filosofische vragen boven het individu. Stuk voor stuk zijn het voortreffelijke films, maar missen ze evenwel net dat beetje extra.

Te hopen is dat ‘Dunkirk’ zijn hoofdpersonen beter in de spotlichten zet. Dat heeft veel te maken met het genre van de film: het (op de waarheid gebaseerde) oorlogsverhaal. Het negeren van de personages ten faveure van de plot brengt de betekenisgeving van dit soort zwarte periodes in gevaar, doordat de oorlog als geheel gebagatelliseerd wordt. Het zijn de mensen die de herinneringen van tijdens de oorlog overeind houden, niet de droge feiten en gebeurtenissen. Hoe dichter emoties tot de kern van de personages komen, hoe waarlijker de representatie van de oorlogsgruwelijkheden. Beschrijvingen van een waargebeurde geschiedenis kunnen historische gezien interessant zijn, maar gaan voorbij aan wat oorlog effectief tot oorlog maakt. Strijd, pijn en dood. Maar ook trots, duiding en heldhaftigheid.

Nolan leidt ‘Dunkirk’, deels opgenomen in Nederland en met Hoyte van Hoytema als cinematograaf, in met een korte tekst. De geallieerde troepen zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog in een hinderlaag gelopen bij het Franse Duinkerken. De enige mogelijkheid tot ontsnappen ligt over zee, het kanaal over naar Engeland. Maar vijandelijke gevechtsvliegtuigen en onderzeeërs maken de overtocht schier onmogelijk. Voedsel en drinken zijn schaars. De tienduizenden soldaten hopen op een wonder, zo sluit de tekst af.

Dat hopen op een wonder is niet bepaald een veelbelovende boodschap. Wachten op redding is een nogal passieve bezigheid die personages op grote afstand houdt. Wat je als toeschouwer wilt is dat een personage zijn eigen wil nastreeft. Het is een valse start van ‘Dunkirk’. Het vervolg duikt echter meteen de actie in. En laat niet meer los totdat de dood óf de vrijheid een einde maakt aan de helletocht.

‘Dunkirk’ splitst zich op in drie verhaallijnen die ieder een ander perspectief van de massale vluchtpoging bieden. De eerste, en meest interessante, speelt zich af op het land. Hier volgen we soldaat Tommy (Fionn Whitehead), wiens compagnie tijdens een verkenningstocht door de stad onder vuur wordt genomen. Hij is de enige overlever. De jongen neemt de benen naar het strand, waar de vele lotgenoten, de meesten nog piepjong, de overtocht naar Engeland hopen te maken. Het geluid van schoten gaat geleidelijk oven in het kloppen van zijn hart. Beelden op Tommy worden afgewisseld met weide shots van het strand, met daarop de rijen wachtenden. Zijn point-of-view leidt ons mee naar de hopeloosheid van hun doelstelling. Dialoog is schaars. Emoties worden overgebracht met oogcontact. De betrokkenheid is hoog.

Dat wordt versterkt door de keuzes die Tommy moet maken, vaak in een split second. Hoewel de situatie hopeloos lijkt, doet hij er alles aan om het land te ontvluchten. Terwijl op de achtergrond de dreiging en verwoesting constant aanhoudt, moet hij zelf beslissen over zijn leven. Verschuilen achter anderen is onmogelijk. De moedige strijd die hij levert is daardoor vooral gericht tegen zichzelf (zijn eigen fysieke en mentale grenzen) en zijn medesoldaten, met wie hij moet wedijveren voor de spaarzame plekken op een boot naar Engeland. De Duitsers, nooit zo bij naam genoemd, zijn nergens in persoon te zien. Door die onzichtbare tegenstanders ligt de spanning volledig bij de geallieerden. Het voorkomt bovendien dat de film in een zwart-wittegenstelling verzandt.

Tegelijkertijd spelen er twee andere verhaallijnen: op zee en in de lucht. De noodzaak tot overleven is er minder, waardoor de personages meer op afstand blijven. Nolan waakt er gelukkig voor te veel uit te weiden. De speelduur van ‘Dunkirk’ is, naar maatstaven van het huidige Hollywood, niet overdreven lang. Het siert de regisseur dat hij de film niet heeft overladen met zijplotjes, lang uitgesponnen actiescènes, doodlopende spanningsbogen en in slow motion gedrenkte sentimentaliteiten. Wat overblijft zijn echte emoties die de oorlogsgruwelijkheden, maar ook de menselijke wilskracht mooi voelbaar maken. Nolan is er uitstekend in geslaagd ‘Dunkirk’ menselijk te houden.

Wouter Los

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 20 juli 2017
VOD-release: 18 december 2017
DVD-, blu-ray, 4K UHD-release: 18 december 2017