Een echte Vermeer (2016)
Regie: Rudolf van den Berg | 105 minuten | drama, geschiedenis, romantiek | Acteurs: Jeroen Spitzenberger, Lize Feryn, Roeland Fernhout, Porgy Franssen, Dewi Reijs, Mingus Dagelet, Raymond Thiry, Claude Humbert, Viviane de Muynck
Een echte Vermeer, daar ging het om in het proces tussen de Staat en kunstschilder Han van Meegeren. Een echte Vermeer die Van Meegeren vanuit het niets had opgedoken. Een echte Vermeer die hij in de Tweede Wereldoorlog doorverkocht aan Nazi-topman Hermann Göring. Een echte Vermeer die hem geen faam, maar de titel van landverrader opleverde. Een echte Vermeer die bovenal zo vals als wat was.
Het is een bijzondere waargebeurde geschiedenis die ‘Een echte Vermeer’ hier fictief reconstrueert. Van Meegeren (vol flair gespeeld door Jeroen Spitzenberger) is een talentvolle kunstenaar met een grote voorliefde voor de stijl van de oude Meesters. Toch wil de echte doorbraak niet komen. Pas als hij de beeldschone Jólanke (Lize Feryn) tegen het lijf loopt, heeft hij de muze die hem ter inspiratie zal dienen gevonden. Dat is alleen zeer tegen de zin van Jólanke echtgenoot, de vooraanstaande kunstkenner Abraham Bredius (Porgy Franssen). Als de werkrelatie van Van Meegeren en zijn muze een liefdesrelatie dreigt te worden, steekt Bredius daar een stokje voor door het werk van de schilder publiekelijk af te kraken. Een grote illusie armer vertrekt Van Meegeren naar het buitenland. Wraak is alles wat hem nog interesseert. Met zijn kennis van de oude werken en een grote experimenteerdrift op het gebied van materialen slaagt hij erin een echte Vermeer te vervalsen. Maar hoe zal zijn geliefde muze reageren op zijn bedrog? Is vervalste kunst verkopen aan de Nazi’s slechter dat de daad van het vervalsen zelf? En wat is dat eigenlijk, echte kunst?
Het zijn aardige vragen en dilemma’s waarmee ‘Een echte Vermeer’ speelt. Vraagstukken die sterk bijval krijgen in de cinematografie. ‘Een echte Vermeer’ begint opvallend kleurloos voor een film die belangrijke thema’s aansnijdt over de schilderkunst. Het gebrek aan kleur is echter niet zonder betekenis. Zonder felle kleurschakeringen valt er een zekere diepte weg in het beeld doordat oppervlakten dezelfde grijstinten krijgen. Een belangrijke rol om beeldvervlakking tegen te gaan is dan weggelegd voor het licht. Net zoals de oude Hollandse grootheden al wisten, ontstaat uit effectief lichtgebruik vanzelf een vorm van diepte die op natuurlijke wijze voorgrond onderscheidt van wat erachter ligt. Dit soort tableaux vivants zijn esthetisch fraai en bovendien passen ze treffend bij het onderwerp van ‘Een echte Vermeer’.
Maar dan gebeurt er iets interessants. Net zoals de filmversie van Van Meegeren zijn eigen stilistische ik maar niet lijkt te vinden, is ook ‘Een echte Vermeer’ weinig vormvast. Dat heeft niets te maken met een inspiratieloze of richtingsloze regie. De pluriformiteit aan stijlen hint juist naar de weloverwogen weerspiegeling van Van Meegerens getroebleerde geest en, vooral, naar de manier waarop hij uiteindelijk zijn vervalste kunst vervaardigde.
‘Een echte Vermeer’ sluit af met de mededeling dat het vervalste werk van Van Meegeren vanuit postmodern perspectief wel degelijk als kunst kan worden beschouwd. De film is daar zelf een doeltreffende reflectie van. Visueel, maar ook wat betreft verhaalopbouw. De film begint met het strafproces waarin Van Meegeren van landverraad beschuldigd wordt. In de minuten die erop volgen, schakelt de film herhaaldelijk heen en weer tussen verschillende periodes uit het verleden. ‘Een echte Vermeer’ speelt dus constant een bewust spel met zijn eigen postmoderniteit. Geheel originele scènes levert dat niet op, net zoals het nagemaakte werk van Van Meegeren dat niet was, maar binnen het postmodernisme heeft het idee van originaliteit sowieso weinig gewichtigheid. Vervalsing wordt reproductie. Hoewel allemaal enigszins gezocht en meanderend, blijft de kernplot evenwel de gehele film overeind: dat van de gekrenkte schilder, de liefde voor zijn muze en de wraakactie jegens de man die zijn carrière vernietigd heeft.
Over de waarde van dit soort kunstuitingen valt natuurlijk te twisten, zeker omdat pastiche snel op de loer ligt. ‘Een echte Vermeer’ kiest echter duidelijk stelling. Gereproduceerde werken, in de schilderkunst maar ook in film, hebben bestaansrecht. Want is elke hedendaagse kunstvorm niet in zekere mate gereproduceerd?
Wouter Los
Waardering: 4
Bioscooprelease: 3 november 2016
VOD-release: 17 februari 2017
DVD-release: 7 april 2017