Eichmann (2007)
Regie: Robert Young | 96 minuten | drama, geschiedenis | Acteurs: Thomas Kretschmann, Troy Garity, Franka Potente, Stephen Fry, László Barnák, Dénes Bernáth, Béla Fesztbaum, Stephen Greif, Ilona Kassai, Péter Laczó, Tilly O’Neil, Abdul Sattar Rehani, Kerstin Sekimoto, Tereza Srbova, Ádám Vadas, Krisztián Vörös, Delaine Yates, Scott Alexander Young
‘De banaliteit van het kwaad’. Zo omschreef de Joodse schrijfster Hanna Arendt haar visie op de persoon en de rechtszaak rond Adolf Eichmann. Deze was volgens velen de uitvoerder van de Holocaust, de vernietiging van het Europese Jodendom; een van de meest verschrikkelijke gevolgen van de Tweede Wereldoorlog. Arendt beschrijft hoe Eichmann eigenlijk een onbeduidende bureaucraat was die, net als zovele andere Duitsers, welwillend de bevelen van zijn Führer opvolgde. De Duitse Endlösung was als een oorlogsmachine waarin alle kleine onderdeeltjes werkten aan de transporten en de tocht naar de gaskamers van de vele gedeporteerde Joden, zigeuners, et cetera. Eichmann was na de oorlog gevlucht naar Argentinië en vormde daar een gelukkig gezin onder een nieuwe naam. Uiteindelijk werd hij door de Israëlische geheime dienst in Argentinië ontvoerd en naar Israël gebracht om terecht te staan.
De film ‘Eichmann’ is gebaseerd op pas recentelijk openbaar gemaakte documenten betreffende de ondervragingen die Eichmann onderging voor zijn proces. Deze ondervragingen werden uitgevoerd door de Joodse politieman Avner Less. De verslagen van die gesprekken zijn verwerkt in het boek “Eichmann Interrogated” door Jochen von Lang en de film is een dramatisering van deze verslagen. Begrijpelijkerwijze richt de film zich volledig op het spel tussen de twee hoofdpersonen. Eichmann (Thomas Kretschmann) en Less (Troy Garity) raken verwikkeld in een psychologisch gevecht. Er moet een bekentenis komen, zo kan de jonge Israëlitische staat recht spreken over een van haar beulen en zodoende een passende en gerechtvaardigde afsluiting geven aan een bijzonder zwart deel van de Joodse geschiedenis. De ondervragingsscènes worden gecontrasteerd met scènes uit het persoonlijke leven van Less en de moeilijkheden die hij en zijn gezin ondergaan als gevolg van zijn functie als ondervrager. Less als een trouwe ambtenaar die zijn baan naar beste geweten uitvoert maar tegelijkertijd, zoals Less’ vrouw het verwoordt, een pion is in een regering van schaakstukken. Overigens een vergelijking die Eichmann ook gebruikt als hij zijn eigen positie beschrijft. Een pion in het rad van een groter geheel. Bovendien is Less’ vader een van degenen die door Eichmann op transport is gezet. Deze omstandigheid maakt het volgens een Israëlische wet onmogelijk voor Less om Eichmann te ondervragen. Hij moet dus een bekentenis zien te bewerkstelligen voordat dit nieuws omtrent de dood van zijn vader uitlekt.
Deze plotgegevens worden gepaard aan een stemmige sfeer waarbij de regisseur veel gebruikt maakt van donkere, bruinige kleuren. Of dit een poging is om de historische sfeer van het geheel te benadrukken of een soort psychologische verwijzing naar de strijd tussen de twee hoofdfiguren, is niet duidelijk. Omdat de film zich vrijwel volledig concentreert op de verhoren en de persoonlijke problemen van Less heb je als kijker niet het idee dat je een brede kijk hebt op de zaak Eichmann. Soms worden enkele feiten uit het dossier die Less noemt wel getoond, zoals Eichmanns bezoek aan een concentratiekamp, maar veel voegt dit niet toe. Beide hoofdrolspelers doen het goed in hun beide rollen. De persoonlijke omstandigheden van Less en zijn gezin, historisch correct of niet, hadden best iets minder prominent aanwezig kunnen zijn. Uiteindelijk wordt niet geheel duidelijk wat Eichmann nu eindelijk zou moeten zijn: een kwaadaardige bureaucraat of een maniakaal monster? Maar misschien moet iedereen daar zelf maar een oordeel over vormen.
Joost Hoedemaeckers