Eisenstein in Guanajuato (2015)
Regie: Peter Greenaway | 105 minuten | biografie, komedie, romantiek | Acteurs: Elmer Bäck, Luis Alberti, Maya Zapata, Lisa Owen, Stelio Savante, Rasmus Slätis, Jakob Öhrman, Alan Del Castillo, Raino Ranta
De in Amsterdam woonachtige Britse regisseur Peter Greenaway staat er om bekend weinig interesse te hebben in een door het narratief geleide film, net zo min als in realistische gebeurtenissen of waarheidsgetrouwe beelden. Hem gaat het – net zoals de door hem zo bewonderde Russische regisseur Sergej Eisentein – om de eindeloze mogelijkheden die film biedt; montage, cameravoering, muziek, beeldbewerking: alles mag bombastisch en dramatisch, en dat is dan ook wat de internationale coproductie ‘Eisenstein in Guanajuato’ is geworden.
Het verhaal (want dat is er wel degelijk) dat verteld wordt is dat van Sovjetregisseur Eisenstein, die – inmiddels beroemd geworden in de Sovjet-Unie en daarbuiten met meesterwerken als ‘Pantserkruiser Potjompkin’ en ‘Oktober’ – in 1931 afreist naar Mexico, om daar te werken aan zijn film ‘¡Que viva México!’. Twee jaar eerder was hij door het Sovjetregime naar Hollywood gestuurd om de ontwikkelingen van de geluidsfilm te bestuderen en daar voet aan de grond te krijgen. De tijd in Hollywood liep voor Eisenstein zowel op professioneel als persoonlijk vlak uit op een teleurstelling, en hij besloot vanuit Californië naar Mexico af te reizen. Hij raakte in de greep van de Mexicaanse cultuur, waarin seks en dood – waar het leven en de film volgens Eisenstein (en Greenaway) ten slotte om draaien – niet verborgen maar juist altijd aanwezig zijn in het dagelijks leven. De tijd daar zou hem volgens de vertelling van Greenaway als mens en als filmmaker onherroepelijk veranderd hebben.
De mooie openingsscène beslaat de intocht van Eisenstein (wonderlijk expressief gespeeld door de Finse theateracteur Elmer Bäck) en zijn entourage in Guanajuato, door prachtige bergwegen en langs schitterende vergezichten; het beeld vervaagt steeds van kleur naar zwart-wit en tussendoor zien we archiefbeelden van de verschillende personages die de film rijk is. Dit soort speelse cinematografische trucjes blijven de hele film opduiken, bijvoorbeeld in een mooie scène op een van de gekleurde daken van Guanajuato waar de camera steeds sneller en sneller ronddraait rond het dinerende gezelschap, op het ritme van de lyrische monoloog die Eisenstein houdt. Of veel later in de film, wederom ter ondersteuning van een van Eisensteins uitvoerige monologen, beweegt de camera eindeloos door de indrukwekkende lobby van het chique hotel waar hij verblijft. Ook in de hotelkamer waar de excentrieke regisseur veel van zijn tijd doorbrengt zijn met behulp van licht en kleur en een actief bewegende camera veel bijzondere scènes geschoten. Af en toe kan het je als kijker gaan duizelen, zeker omdat het al niet makkelijk is de enorme hoeveelheid tekst die Greenaway in het script heeft verwerkt (veel ervan rechtstreeks afkomstig uit de archieven van Eisenstein), te verstouwen.
Gedurende de opnames van de Mexicaanse film (waar we overigens vrijwel niets van zien), brengt Eisenstein meer en meer tijd door met zijn lokale gids, de knappe Palomino Cañedo. Die laat hem kennis maken met het leven en de liefde en op 33-jarige leeftijd wordt Eisenstein door hem in een bijzonder expliciete scène ontmaagd. Deze bevrijding zou voor Eisenstein een nieuw leven betekenen, ver weg van zijn grauwe vaderland – waar homoseksualiteit nog altijd een strafbaar feit is. Eindelijk verdwijnen de schaamte voor zijn eigen lichamelijkheid en de angst voor seksualiteit en zijn liefde voor Mexico en Palomino maken van Eisenstein een ander mens en een zachtere kunstenaar, met oog voor menselijkheid.
In Greenaways ode aan Eisenstein verbeeldt hij eens te meer waar volgens hem film over zou moeten gaan en zet hij daarmee ook zijn eigen levendige beeldtaal weer op de kaart. Treurig genoeg werd Eisenstein uiteindelijk uit Mexico teruggefloten door zijn geldschieters en door de hem steeds meer wantrouwende Sovjet-leiders, en heeft Eisenstein zelf de kilometers film nooit meer mogen terugzien (uiteindelijk is er uit al het materiaal in 1979 wel een reconstructie geproduceerd, die ook ‘¡Que viva México!’ is gaan heten). Met deze ode aan de kunstenaar en mens Eisenstein brengt Greenaway hem weer even tot leven.
Ruby Sanders
Waardering: 3.5
Bioscooprelease: 18 juni 2015
DVD-release: 17 september 2015