Élève libre (2008)
Regie: Joachim Lafosse | 105 minuten | drama | Acteurs: Jonas Bloquet, Jonathan Zaccaï, Claire Bodson, Yannick Renier, Pauline Etienne, Anne Coesens, Johan Leysen, Thomas Coumans, Muriel Hérault, Bernard Michel, Luc Van Gunderbeeck
In de filmhuisproductie ‘Élève libre’ behandelt regisseur Joachim Lafosse (‘Nue propriété’) op niet al te subtiele wijze een nogal omstreden thema. De aandacht van de kijker heeft hij al gauw te pakken, maar omdat het verhaal precies die kant opgaat die je vanaf het begin al kunt voorspellen, heeft de film minder impact dan hij had kunnen hebben als Lafosse de bedoelingen er niet zo dik bovenop had gelegd.
Jonas (Jonas Bloquet) is niet dom, want voor Frans haalt hij een negen. Maar omdat de rest van zijn vakken ver beneden peil zijn, ziet de leiding van zijn school het niet zitten de zestienjarige nog een keer het examenjaar over te laten doen, want dan zit hij tussen klasgenoten die drie tot vier jaar jonger zijn. En Jonas heeft er zelf ook tabak van, maar voor het aangedragen alternatief – een vakschool – voelt hij zichzelf te goed. Wanneer zijn gok op een tenniscarrière ook al niet goed uitpakt, ziet Jonas maar één uitweg: examen doen voor de middenjury. Een groepje dertigers dat Jonas kent van de tennisbaan heeft de oplossing:, stelletje Nathalie (Claire Bodson) en Didier (Yannick Renier) en de met hen bevriende Pierre (Jonathan Zaccaï) stellen voor hem bij te scholen voor het examen. Dit betekent dat Jonas zo’n drie schooljaren in een jaar propt, om zo de verloren tijd in te halen. Omdat Jonas’ ouders gescheiden zijn en zijn moeder voor haar werk vaak afwezig is, is het al snel geregeld: Jonas trekt bij Pierre in. Pierre geeft aan het heerlijk te vinden om te onderwijzen, maar hij trekt tevens graag zijn portemonnee om te zorgen dat het Jonas ook aan materiële zaken niet ontbreekt.
De bemoeienissen van het trio met Jonas geven de kijker vanaf het begin van de film al een ongemakkelijk gevoel. Ze proberen hem na een partijtje tennis uit te horen over zijn seksleven – wat geen normaal gespreksonderwerp is voor een volwassene met een tiener – zeker niet buiten de vertrouwelijke ouder-kindrelatie – maar hoe oncomfortabel Jonas zich er ook door voelt, hij lijkt toch door hen aangespoord om Delphine, het meisje op wie hij verliefd is, te versieren, waarna ze elkaar ontmaagden. Het blijft niet bij plagerige toespelingen op Jonas’ seksleven, zoveel is van meet af aan al duidelijk. Jonas raakt verstrikt in een wirwar van emoties, omdat hij zich door Pierre op een manipulatieve manier aan hem gebonden ziet. De intenties van Pierre zijn zo klaar als een klontje, maar er wordt minder inzicht verschaft in wat Nathalie en Didier bezielt, anders dan dat zij er een vrije verhouding op nahouden en dus wel in zijn voor wat seksueel vertier.
Lafosse brengt het controversiële onderwerp – seks met minderjarigen – op een manier dat er meer dan voldoende ruimte overblijft voor discussie. Alleen de titel van de film wijst daar al op: Jonas is een vrije leerling, waaraan je meerdere betekenissen kunt hangen. Mag en kun je van een zestienjarige verwachten dat hij weet wat goed voor hem is en dat hij dus een juiste beslissing kan nemen? Hoe sterk is de invloed van een volwassene op een kind en hoe verkeerd is het om daar gebruik van te maken voor eigenbelang als je meer dan genoeg terug geeft aan het kind? Lafosse lijkt zelf ook niet helemaal uit de door hem aangekaarte vraagstukken te komen en heeft het waarschijnlijk daarom maar in het in het midden gelaten. Het wat abrupte slot zorgt daarnaast voor een onbevredigend gevoel.
Wel weet Lafosse het beste uit zijn cast naar boven te halen. Jonas Bloquet overtuigt als naïeve, maar sympathieke tiener, die als boegbeeld van deze prestatiegerichte maatschappij lijdt aan het euvel van te veel te goed willen doen en het daardoor allemaal willen forceren. Maar ook Jonathan Zaccaï is een uitstekend in zijn rol als de grenzen van het gebruikelijke opzoekende én overschrijdende leraar. ‘Élève libre’ gaat je niet in je koude kleren zitten, want eigenlijk wil je niet zien wat er gebeurt, maar het lukt je ook niet om weg te kijken. Een film met genoeg tekortkomingen, maar dankzij het sterke acteerwerk en boeiende onderwerp is Lafosse’s productie toch zeker de moeite waard.
Monica Meijer