Elizabeth – Elizabeth: A Portrait in Part(s) (2022)

Regie: Roger Michell | 90 minuten | documentaire

In 1952 werd Elizabeth II koningin na de dood van haar vader George VI en zit ze in 2022 maar liefst 70 jaar op de troon in het Verenigd Koninkrijk. Op 21 april 2022 kon ze bovendien 96 kaarsjes uitblazen op haar verjaardagstaart. Haar 70-jarig jubileum als vorstin, het “Platinum Jubilee”, mag uiteraard niet ongemerkt voorbij gaan. De documentaire ‘Elizabeth: A Portrait in Part(s)’ probeert een invulling te geven om het tijdperk van Elizabeth II in beeld te brengen. Maar waar te beginnen? Haar regeerperiode begint min of meer gelijktijdig met de opkomst van televisie en er is een overvloed aan beeld, film en foto, van bezoeken, ontvangsten en evenementen. En met welke inhoudelijke insteek? De wereld is in de afgelopen 70 jaar nogal veranderd en Elizabeth is in alle turbulente ontwikkelingen een stabiele factor geweest. Stof genoeg voor wel 70 documentaires, maar de makers vermijden de echt ingewikkelde kwesties. Zware inhoudelijke onderwerpen, zoals de ontmanteling van het koloniale Britse Rijk en omvorming tot een Commonwealth, de deels daarmee samenhangende aftakeling van Groot-Brittannië van een wereldwijde industriële grootmacht tot een (zelfgekozen) marginale speler in Europa of de modernisering van het instituut monarchie wordt grotendeels vermeden.

Regisseur Roger Michell en zijn team achter de schermen hebben gekozen voor blokjes met titels als “Beginnings” en “Horribilis”, waarin verschillende aspecten uit haar regeerperiode en leven aan de orde komen. De toon en invalshoek is lichtvoetig en bij vlagen ook wel ironisch. Origineel is ook dat de authentieke beelden van koningin Elizabeth worden gelardeerd met film- en televisiefragmenten, waaronder uit persiflages door Britse komieken, ‘The Crown’ en andere toepasselijk geachte segmenten. Ook de muziekkeuze is bijzonder, “Our House” van Madness bij shots van de paleizen en landhuizen van de Windsors en het “Cheek to cheek” van Fred Astaire is toepasselijk bij beelden van de fanatieke liefde van Elizabeth voor paardenraces. Hoewel het origineel is en soms een grappig effect heeft, wekken sommige keuzes soms ook wel bevreemding. Uiteraard is er ook een eerbetoon aan haar in 2021 overleden echtgenoot prins Philip en de band die zij in hun lange leven met elkaar hadden.

Al met al kabbelt de film grotendeels voort en wordt de vrolijke noot slechts sporadisch onderbroken. Er zijn wat beelden van protesten tijdens een bezoek aan Dresden, waarbij demonstranten excuses willen over het vernietigende bombardement op de stad in februari 1945 door de Royal Air Force. De privéproblemen van haar naaste familieleden – drie van haar vier kinderen zijn gescheiden – komen kort aan bod, gelardeerd met beelden van het brandende Windsor Castle in 1992. De titelkaart vermeldt ook niet voor niets “Horribilis”, een verwijzing naar Elizabeths Kersttoespraak van dat jaar, waarin ze sprak van een rampjaar (“annus horribilis”), omdat in datzelfde jaar 1992 prins Charles en prinses Diana bekend maakten uit elkaar te gaan. Dan gebeurt er echt iets heel merkwaardigs: nieuwsbeelden van Britten die kritiek leveren op de vermeende gevoelloosheid van de koningin na de vroege dood van prinses Diana in 1997, worden versneden met een filmversie van de bestorming van het Winterpaleis in Sint-Petersburg in 1917 en een nagespeelde scène waarin tsaar Nicholaas II en zijn gezin in 1918 op het punt staan door de Bolsjewieken vermoord te worden. Deze keuze is ongetwijfeld gemaakt uit effectbejag, maar is historisch onjuist en een ongepaste vergelijking.

Hoewel bij vlagen interessant, maakt het gebrek aan context de getoonde beelden soms wel verwarrend. Wie zijn al die mensen ook al weer? En als je net uit je geheugen hebt opgediept, welke acteur, artiest of ander vooraanstaand personage het ook al weer was, zijn we alweer weg – om nooit meer in beeld te komen. Uiteraard komen de uiteenlopende minister-presidenten voorbij, maar hoewel (hopelijk) Winston Churchill en bijvoorbeeld Tony Blair en de huidige premier Boris Johnson nog wel herkend zullen worden, geldt dat voor Harold Wilson of Gordon Brown voor een hedendaags publiek bijvoorbeeld veel minder. En dan wordt de documentaire soms ook een tikkeltje saai – een eindeloze parade van zwaaien en handen schudden. Alsof de makers willen onderstrepen dat ze de monarchie eigenlijk maar een beetje mal vinden, maar het toch niet meteen bij het grof vuil willen zetten, want het ziet er zo aardig uit. Als kijker bekruipt je onwillekeurig de niet te beantwoorden vraag hoeveel handen de koningin in haar leven wel niet geschud moet hebben.

Het geeft een aardig beeld van hoe de tijd verstrijkt – wat blijft hetzelfde en wat verandert er in al die lange jaren. Veel meer over koningin Elizabeth kom je niet te weten. Maar misschien is het genoeg om haar als iconisch figuur neer te zetten. Na 70 jaar is ze dat ook ontegenzeglijk. Elizabeth heeft ook bijna het Europese record in handen: alleen Lodewijk XIV, de Zonnekoning, mocht 72 jaar op de Franse troon zitten, maar hij werd het op zijn 4e al. Elizabeth was een twintiger toen ze koningin werd.

De documentaire is het allerlaatste project van regisseur Roger Michell, voordat hij in september 2021 overleed. Bij zijn overlijden was Michell 65 jaar – dus Elizabeth was al koningin toen hij werd geboren. Deze documentaire was bij zijn dood in postproductie en hij heeft de première en het eigenlijke jubileum niet meer mee mogen maken. Voor de liefhebbers: na de aftiteling volgen nog flarden van diverse uitvoeringen van het volkslied “God Save The Queen.”

Hans Geurts

Waardering: 3

Bioscooprelease: 21 april 2022
DVD-release: nader te bepalen, ca. 26 september 2022