Elizabeth R (1971)
Regie: Roderick Graham | 540 minuten | drama | Acteurs: Glenda Jackson, Ronald Hines, Stephen Murray, Robert Hardy, Angela Thorne, John Shrapnel, Robin Ellis, Rachel Kempson, Peter Howell, Peter Jeffrey, Vivian Pickles, Andy Dempsey, Peter Forest, Laurie Goode
Veel actrices hebben al de rol van Elizabeth I vervuld, zoals Helen Mirren, Judi Dench en Cate Blanchett. Een recente bewerking voor de televisie door de BBC is ‘Elizabeth I: The Virgin Queen’ door actrice Anne Marie Duff. Maar de miniserie ‘Elizabeth R’ heeft in 1971 de lat zeer hoog gelegd voor alle opvolgsters. Deze versie met actrice Glenda Jackson ( ‘Women in Love’, ‘Sunday Bloody Sunday’) wordt door historici als zeer accuraat gezien door onder meer Jacksons acteerwerk, getrouwe dialogen en kostuums. Zo is Elizabeth’s quote in de eerste aflevering waarnaar de titel ‘The Lion’s Cub’ refereert, exact zo verwoord door de actrice Jackson; “I may not be a lion, but I am a lion’s cub and I have a lion’s heart.”
‘Elisabeth R’ start bij het plan van Admiraal Seymour om de koning Edward VI te ontvoeren. Seymour wordt betrapt en prinses Elisabeth moet vrezen voor haar leven. Broer Edward verdenkt Elizabeth ervan dat ze iets te maken heeft met Seymours complot. Seymour zou namelijk de prins hebben willen laten trouwen met Jane Grey en ervan door te gaan met Elizabeth. Gelukkig krijgt Elizabeth hulp uit onverwachte hoek en ze slaagt erin om deze aantijging te overleven en wordt alsnog de rechtmatige troonopvolger na Edwards dood. Trouwen en kinderen krijgen, dat is wat Elizabeths achterban voor ogen heeft voor de vorstin. De koningin denkt er het fijne van. In deze episode staat vooral de relatie centraal die Elizabeth heeft met Robert Dudley, die ze uitroept tot graaf van Leicester. De twee karakters spelen een soort kat- en muisspelletje met elkaar. De chemie tussen Jackson en acteur Robert Hardy (Cornelius Fudge in de Harry Potter-films uit 2002, 2004 en 2005) is onmiskenbaar aanwezig. Zo is de scène waarin graaf Leicester de vorstin vraagt om een keuze te maken en hem te ontmoeten achter een kerk een van die mooie momenten. De manier waarop Jackson als de koningin zegt dat de graaf haar ogen is, zegt ook al genoeg.
In aflevering drie wordt de band tussen Elizabeth en Robert Dudley hevig op de proef gesteld wanneer het parlement graag ziet dat Elizabeth een verbond aangaat met Frankrijk. De jaloezie van de graaf wordt prachtig verbeeld door Hardy. Hertog van Alençon (Michael Wiliams) is vergeleken met graaf Dudley maar een nietig mannetje qua voorkomen, maar Elizabeth is danig onder de indruk. Dit irriteert Dudley erg. Episode vier draait het om gemene complotten die gesmeed worden tegen de vorstin. Koningin Mary van Schotland (Vivian Pickles) wordt vastgehouden in Chartley. Elizabeth weigert, tegen alle adviezen in van haar raadgevers en parlement om haar nicht van het leven te beroven. Maar minister Walsingham (Stephen Murray) broedt samen met anderen een plan om toch de dood van Mary te bereiken om te voorkomen dat de katholieken Elizabeth van de troon stoten.
We zien een Elizabeth op leeftijd in aflevering vijf. De koningin was al rotsvast qua karakter, maar na de dood van Mary is ze helemaal niet meer vlot in het nemen van besluiten. Haar achterban dwingt haar nu acties richting koning Filips van Spanje. De Spaanse katholieke vorst wil maar al te graag de dood van Mary wreken. Daarbij is hij ook nog de ex-echtgenoot van Mary Tudor en kan daarom ook de Engelse troon voor zich opeisen. Elizabeth maakt zich eerst niet al te druk over de dreiging, maar naarmate de tijd vordert begint de twijfel toch toe te slaan. Gelukkig kan ze nog vertrouwen op haar ‘Robin’, graaf Dudley. Als afsluiter van deze saga zie je hoe de glorie van Elizabeth sterk afneemt qua uiterlijk maar ook qua geest. Je ziet dat ze het zwaar heeft om de taken nog te vervullen. Vooral omdat veel van haar trouwe raadgevers zijn gestorven. Graaf van Essex, de stiefzoon van Robert Dudley brengt wat vrolijkheid in haar donkere dagen. Maar als hij een oproer probeert te ontlokken richting Elizabeth, ziet de vorstin zich genoodzaakt om maatregelen te treffen die ze liever wilde vermijden…
Glenda Jackson is glorieus in ‘Elizabeth R’. Het is dan ook zeer terecht dat de actrice twee Emmy awards in de wacht sleepte met deze rol. Vanaf het eerste moment dwingt zij respect af, zoals bijvoorbeeld het moment dat Elizabeth vastzit wegens de bijna-ontvoering van haar broer. De koele blik die ze geeft aan degene die haar ondervraagt over het verraad en ze zegt: “Kunt u in mijn ziel kijken?” is sterk. Jackson weet door de gehele serie een naturelle en realistische autoriteit uit te stralen. Elk woord dat over haar lippen komt klinkt zo majestueus. Daarnaast is de aankleding van alle acteurs prachtig. De jurken van Jackson zijn indrukwekkend en een aantal van hen kun je herleiden uit de bestaande portretten die er zijn van Elizabeth I. Maar liefst tweehonderd jurken draagt Jackson als de koningin in deze miniserie. Door de zware voering kon de actrice niet of nauwelijks haar armen buigen in enkele van de jurken. Anderen waren zelfs zo zwaar dat Jackson verplicht moest zitten omdat ze niet kon lopen. Een ander weetje is dat de actrice zich kaal liet scheren voor de rol. De hoog opgezette pruiken komen hierdoor beter tot hun recht.
‘Elizabeth R’ laat een imposant stuk van de Engelse geschiedenis zien. Het is zeer uitgebreid en bijna geen enkel detail wordt overgeslagen, dat kun je merken aan de duur van elke aflevering. Het geeft een goed beeld van de Engelse vorstin die Engeland regeerde in de periode 1558-1603. Wie nog geen film of miniserie heeft gezien over Elizabeth I, kan het beste met deze topper beginnen.
Ans Wijngaarden