Erwin Olaf, on Beauty and Fall (2009)
Regie: Michiel van Erp | 50 minuten | documentaire
Al dertig jaar timmert de Nederlandse fotograaf Erwin Olaf (1959) aan de weg. De Britse galeriehouder Tim Jefferies heeft daar geen boodschap aan: voor hem is Olaf een nieuwe naam; een frisse, jonge en nog relatief onbekende fotograaf voor wie een tentoonstelling in de befaamde Londense galerie Hamilton’s een enorme kans is om zijn werk aan de rijken der aarden te tonen. In zijn vijftigste levensjaar staat Olaf op een kruispunt in zijn carrière. Er dienen zich steeds meer mogelijkheden om internationaal definitief door te breken. Niet alleen in het Verenigd Koninkrijk, maar ook in Amerika. Landen die voorheen niet gecharmeerd bleken van het beeldschone maar veelal té controversiële en soms choquerende werk van Olaf. Maar met de jaren is de Amsterdamse fotograaf milder geworden en dat is in zijn werk terug te zien. Het is de voornaamste reden waarom Erwin Olaf er nu wél voet aan de grond lijkt te krijgen. “In de loop van de tijd zijn ze in die landen progressiever geworden, terwijl ik juist wat conservatiever ben geworden. Zo zijn we langzamerhand naar elkaar toe aan het groeien.”
In de documentaire ‘Erwin Olaf, on Beauty and Fall’ (2009) volgt filmmaker Michiel van Erp de fotograaf aan de vooravond van zijn doorbraak. Te zien is hoe Olaf de laatste foto’s maakt voor de serie ‘Fall’, een van de collecties die in de VS getoond zal worden. Samen met zijn manager vertrekt de fotograaf naar New York voor een ‘promotietour’. In dure galerieën zet hij handtekeningen en schudt handjes, duidelijk niet op zijn gemak. “Hoe dunner het handje dat je schudt, hoe rijker de vrouw,” grapt hij. Hoe graag hij ook door wil breken in Amerika, hij vertikt het om zich anders voor te doen dan hij is. Van al die interviews, waarin hij maar over zichzelf moet praten, houdt hij eigenlijk helemaal niet. De ontwapenende eerlijkheid is een van de vele sterke punten aan dit portret van Michiel van Erp, die de fotograaf ook buiten zijn werk om mocht filmen. De gesprekjes met zijn moeder zijn vertederend. Als Olaf met zijn moeder door een tuincentrum wandelt om plantjes uit te zoeken, blijkt hoe gewoon hij altijd is gebleven. Wanneer hij dan gebeld wordt door een internationale zakenrelatie en tussen de pantoffelplanten in het Engels afspraken maakt, werkt dat vervreemdend. Omgekeerd werkt het ook: Olaf verschijnt in een poepchique galerie gewoon in een spijkerbroek en trainingsjasje. Waar hij ook is, hij blijft zichzelf.
Het gaat Olaf niet allemaal voor de wind. Een leven vol alcohol, nicotine en drugs heeft zijn tol geëist. De fotograaf heeft een longemfyseem, waardoor hij beperkt wordt in zijn doen en laten. De film opent met het beeld van Olaf die de ene na de andere foto verscheurt. Duizenden negatieven die hij niet meer mooi vindt moeten verdwijnen, want als hij er niet meer is wil hij graag uitsluitend om zijn mooie werk herinnerd worden. Olaf is fanatiek aan het sporten geslagen, zodat zijn conditie optimaal is. Dat is ook wel nodig omdat hij het nu drukker heeft dan ooit. Het is nog onduidelijk of zijn lichaam het moordende werktempo aan kan. “Als mijn lichaam niet meer wil, dan hoeft het voor mij niet meer. Dan maak ik er een eind aan,” aldus een geëmotioneerde Olaf. “Maar dan moet eerst mijn moeder dood.” Het tekent niet alleen de bijzonder band tussen de fotograaf en zijn moeder, maar ook de manier waarop Van Erp tot in de diepste zielenroerselen van zijn gesprekspartner weet te reiken. Olaf is bovendien iemand die hem toelaat, die openstaat voor zijn vragen. De hartverwarmende oprechtheid die de fotograaf aan de dag legt maakt hem menselijk, sympathiek. In het kunstenaarswereldje zijn er genoeg die zichzelf verloochenen, maar Erwin Olaf blijft immer trouw aan zichzelf.
Michiel van Erp maakte een persoonlijk en onthullend portret van de man die door het kunsttijdschrift ‘Kunstbeeld’ werd uitgeroepen tot de ‘meest zichtbare Nederlandse kunstenaar in het buitenland’. We zien hoe hij de internationale kunsthandel ervaart en krijgen een uniek kijkje achter de schermen van fotoshoots en exposities. Belangrijker nog is het feit dat we de mens achter de fotograaf leren kennen. Erwin Olaf is de perfectionistische fotograaf die absoluut veel geld wil verdienen met zijn unieke kunstwerken, want ook hij wil zijn huis graag afbetalen. Maar dat mag niet ten koste gaan van zijn authenticiteit. Erwin Olaf is echter ook een gepassioneerde levensgenieter, die moet zien leren om te gaan met zijn ziekte. Van Erp schetste dit indringende portret op zijn geheel eigen manier. De regisseur is nooit ver weg: je hoort hem en een enkele keer zie je hem zelfs. Wanneer Olaf in tranen uitbarst, biedt Van Erp hem een glaasje water aan. Zo blijft het altijd heel duidelijk de film van de regisseur. ‘Erwin Olaf, on Beauty and Fall’ is een prachtig portret van een prachtig mens. ’n Persoonlijke, onthullende en ontroerende maar vooral goudeerlijke film die eigenlijk wel een Gouden Kalf – of toch op z’n minst een nominatie – verdiend had.
Patricia Smagge
Waardering: 4