Erwin Olaf – The Legacy (2019)
Regie: Michiel van Erp | 77 minuten | documentaire
‘Daar heb je die boze man weer,’ mompelt Erwin Olaf als hij geconfronteerd wordt met het werk uit zijn beginjaren als fotograaf. Van die foto’s – veel bloot, stijve piemels, leer, bondage en uitdagende poses – spat de jeugdige passie, geldingsdrang en agressie af. Gepassioneerd is de vermaarde fotograaf nog steeds, zeker als het over thema’s gaat die hem na aan het hart gaan: pesten en homo- en vrouwenemancipatie. Ondanks zijn fysieke aftakeling – Olaf lijdt al zo’n tien jaar aan een longemfyseem en zijn gezondheid gaat hard achteruit – staat hij op het Amsterdamse gay-festival Milkshake om actie te voeren om pesten tegen te gaan en vertelt hij geëmotioneerd over een recente gebeurtenis waarbij een taxichauffeur hem aanvankelijk voorrang gaf bij een zebrapad, maar vervolgens toch gas gaf en hem bijna van zijn sokken reed. Toen Olaf vroeg wat de man bezielde, kreeg hij te horen dat ‘homo’s geen voorrang hebben’. “Dat laat ik me niet gebeuren. Dat ik in de laatste fase van mijn leven geen voorrang meer heb omdat ik een andere seksuele voorkeur heb dan een taxichauffeur met een pluisbaard en een vette buik.” Uitsluiting is ook in zijn werk een terugkerend thema en hij is op zijn geheel eigen, artistieke wijze altijd een voorvechter geweest van de emancipatie van vrouwen en de LHBT-gemeenschap. “We denken dat vrouwen- en homorechten een cadeau zijn dat we altijd mogen houden, maar dat is niet zo. We moeten ze beschermen om ze te kunnen behouden.”
In het jaar dat Olaf zestig jaar wordt, staan de Nederlandse musea uitgebreid stil bij zijn indrukwekkende oeuvre. De dubbeltentoonstelling in het Gemeentemuseum en Fotografiemuseum Den Haag was met bijna 330.000 bezoekers de best bezochte fototentoonstelling ooit in ons land. Ook het Rijksmuseum eert Olaf, met ’12x Erwin Olaf’, waarin zijn foto’s hangen naast het werk van Hollandse Meesters als Rembrandt en Jan Steen, kunstenaars die hem altijd hebben geïnspireerd. Michiel van Erp, die de fotograaf tien jaar geleden al eens uitgebreid volgde voor de documentaire ‘Erwin Olaf, on Beauty and Fall’ (2009), mag van Olaf nogmaals over zijn schouder meekijken. Waar we de fotograaf tien jaar geleden nog zagen worstelen met het accepteren van zijn ziekte en sterfelijkheid, heeft hij in ‘Erwin Olaf – The Legacy’ (2019) de berusting gevonden. “Ik word een sentimentele oude kerel”, zegt hij. Hoe slecht zijn conditie is, zien we als hij een paar trappen op moet lopen bij het Rijksmuseum. Ook het zichzelf insmeren met bodylotion is een vermoeiend karwei. Ondanks dat het hem zo veel meer moeite kost, heeft Olaf een onverminderde werklust. Als zijn geliefde moeder op sterven ligt, vliegt Olaf naar de VS voor een shoot. De plicht roept nu eenmaal. Maar hij is er niet helemaal bij met zijn hoofd en vliegt zodra het kan terug naar Nederland. “Ik kijk naar de jeugd”, zegt hij op de set in Palm Springs. “Je voelt dat je er niet meer toe doet. Dat je niet meer hip en happening bent.”
Van Erp toont Olaf op zijn kwetsbaarste momenten. Als hij zijn broze naakte lijf voor de spiegel aanschouwt, als hij – met zijn echtgenoot Kevin aan zijn zijde – op controle moet bij de longarts. Olaf wordt steeds meer geconfronteerd met de vergankelijkheid van het leven. De meeste indruk maakt de vertederende scène waarin hij met zijn ex-geliefde Teun een zelfportret uit 1985 wil reproduceren. Drieëntwintig jaar waren ze samen, en liefde voor elkaar voelen ze nog steeds. Waren ze op de oorspronkelijke foto in de bloei van hun leven, vierendertig jaar later zijn ze allebei ernstig ziek en staren ze hun eigen sterfelijkheid in de ogen. In hun blootje zijn ze extra kwetsbaar. Van Erp weet perfect de ontroering te vangen van dit bijzondere samenzijn. Net zoals hij de hectiek, emoties, spanning, de tomeloze inzet en drive van Olaf in de aanloop naar zijn jubileumjaar in al hun facetten weet vast te leggen. Zijn nalatenschap (‘Legacy’) is indrukwekkend, maar minstens zo indrukwekkend is de fascinerende figuur Erwin Olaf zelf, die met humor, zelfspot en passie zijn eigen vergankelijkheid probeert te accepteren. Zoals hij in zijn werk minder is geworden, lijkt hij dat ook voor zichzelf te zijn. Hij staat er veel meer bij stil wat zijn talent hem allemaal gegeven heeft en voelt een dankbaarheid voor alles wat hij in zijn leven bereikt heeft. Dankzij de respectvolle en liefdevolle benadering van Van Erp zien we wie de man achter de foto’s daadwerkelijk is: strijdvaardig en tegelijk breekbaar.
Patricia Smagge
Waardering: 4