Escape from Alcatraz (1979)

Regie: Don Siegel | 112 minuten | thriller | Acteurs: Clint Eastwood, Patrick McGoohan, Roberts Blossom, Jack Thibeau, Fred Ward, Paul Benjamin, Larry Hankin, Bruce M. Fischer, Frank Ronzio, Fred Struthman, David Cryer, Madison Arnold

Wat doe je als ze je voor vele jaren opsluiten in één van de best bewaakte gevangenissen ter wereld? Frank Morris (Clint Eastwood) probeert het onmogelijke mogelijk te maken in het waargebeurde verhaal over een ontsnappingspoging uit de Alcatraz-gevangenis even buiten de kust van San Francisco, Californië.

Eastwood excelleert als de stoïcijnse, maar intelligente Morris. Naar zijn superieuren is hij recalcitrant en onder de gevangenen ontpopt hij zich als loyaal naar iedereen die hem sympathiek benadert. Gaandeweg wordt hij een leidersfiguur en vormt, zodoende, een gevaar voor de ijdele gevangenisdirecteur (Patrick McGoohan). McGoohan geeft goed uitdrukking aan het grootste probleem van mensen in leidende posities: zij raken verknocht aan macht en zijn als de dood voor iedereen die hun positie bedreigd.

Al voordat de militaire politie Eastwood op een regenachtige avond Alcatraz binnen brengt, weet de directeur dat de nieuwe gevangene hem zal testen. De nieuweling staat bekend om zijn vele vluchtpogingen. McGoohan kent slechts één benadering: repressie. Een mooie scène vormt het “welkomstgesprek” van Eastwood bij de directeur. Door angst gedreven vertelt de hoofdverantwoordelijke aan zijn onderdaan dat hij onfeilbaar is, de gevangenis waterdicht en hij beter niet kan denken aan rare fratsen. Morris hoort het geheel in typische Eastwood-stijl aan, koel en nonchalant, en gooit een nagelschaar op het bureau van de directeur. De nagelknipper blijkt later de eerste aanzet voor de grote ontsnappingspoging.

Eastwood vormt een groep vertrouwelingen om zich heen. Mensen die hem zien als iemand die ze kunnen vertrouwen. Opvallend is dat Morris geen angst kent voor de directeur, maar ook niet voor de verhoudingen binnen de gevangenis. Zo laat hij de gevaarlijke dikzak Wolf hardhandig weten niet te fungeren als zijn “vriendje”. Daarnaast is Eastwood niet onder de indruk van raciale grenzen in Alcatraz. Hij raakt bevriend met een zwarte gevangene met aanzien en wint, als gevolg, de bescherming van de “broeders”.

Regisseur Don Siegel, van onder andere ‘Dirty Harry’ uit 1971 en ‘The Shootist’ met John Wayne uit 1976, is een meester in het maken van films zonder fratsen. Geen wonder dat Eastwood zo graag met Siegel werkte – zij maakten liefst vijf films samen – want een film zonder franje, minimalistisch bijna, is Eastwood op het lijf geschreven. ‘Escape from Alcatraz’ kent dan ook grote delen zonder dialoog, zonder toevoegingen. Het enige dat je hoort zijn de doffe geluiden van het beton en staal van Alcatraz.

Bescheiden, maar uiterst effectief, is de filmmuziek van Jerry Fielding. Eenvoudige, erg lange en soms vreemde synthesizerklanken begeleiden het verhaal. In het oog springend is een scène waarin een bewaker zijn ronde loopt en bemerkt dat Eastwood de gehele nacht in exact dezelfde positie slaapt. Wat de cipier niet weet, is dat Eastwood en enkele handlangers namaakhoofden van papier-maché hebben gemaakt om het gevangenispersoneel te misleiden tijdens de ontsnapping. De hand van de bewaker komt akelig dichtbij; is het Eastwood of het fophoofd? Erg spannend mede door Fielding’s muzikale toevoeging.

‘Escape from Alcatraz’ is een uitstekende film, die spanning koppelt aan een aantrekkelijke manier van filmen. Al vanaf de eerste dag wil Eastwood weg uit Alcatraz en na allerlei vernederingen en represailles krijg je alle begrip voor deze gedachte. Regisseur Siegel hanteert een laag tempo en besteed veel aandacht aan het harde gevangeniswezen en, niet in de laatste plaats, de vluchtpoging van Eastwood en zijn makkers. Wie wint uiteindelijk: de “underdog” of de machthebbers?

Robbert Bitter

Waardering: 4