Escape From Sobibor (1987)
Regie: Jack Gold | 143 minuten | drama, oorlog, thriller | Acteurs: Alan Arkin, Joanna Pacula, Rutger Hauer, Hartmut Becker, Jack Sheperd, Emil Wolk, Simon Gregor, Linal Haft, Jason Norman, Robert Gwilym, Eli Nathenson, Kurt Raab, Eric P. Caspar, Hugo Bower, Klaus Grünberg, Wolfgang Bathke, Henning Gissel, Henry Stolow, Ullrich Haupt, Patti Love, Ellis Van Maarseveen, David Miller, Jack Chissick, Ned Vukovic, Sara Sugarman, Peter Jonfield, Dijana Krzanic, Irfan Mensur, Zoran Stojiljkovic, Svetolik Nikacevic, Mihailo ‘Misa’ Janketic, Dejan Cavic, Zlatan Fazlagic, Predrag Milinkovic, Howard K. Smith
Het is een bizarre situatie. De Joden die per trein in het vernietigingskamp van het Poolse Sobibor arriveren, worden onthaald met lachende gezichten en sfeervolle klassieke muziek. Onder geen beding willen de SS-officieren die het kamp besturen dat er paniek ontstaat, waardoor de perfect geoliede machine van de dood haperingen kan gaan vertonen. Als goed opgeleide conducteurs wijzen dwangarbeiders en nazi’s de niets vermoedende honderden joden naar de douches.
In Sobibor hadden de nazi’s tijdens de Tweede Wereldoorlog een van hun grootste vernietigingskampen. In de korte bestaansgeschiedenis van het kamp maakte de gaskamer aldaar een einde aan het leven van naar schatting 260.000 mensen, voornamelijk Joden. Sobibor werd in 1942 gebouwd door dwangarbeiders uit de omgeving, die na de werkzaamheden werden vermoord. Na een grote opstand in oktober 1943 werd het kamp gesloten.
De televisiefilm ‘Escape from Sobibor’ gaat over die opstand, de omvangrijkste en bekendste vluchtpoging uit de oorlog. Bijna alle 600 gevangenen namen eraan deel, waarvan ongeveer de helft levend het kamp kon verlaten. Onder leiding van Leon Feldhendlern (Alan Arkin) en Aleksandr Pechersky (Rutger Hauer) bereidde een groep de moord voor op alle in het kamp aanwezige 15 SS-officieren. Zonder de Duitsers zouden de Oekraïense bewakers stuurloos zijn, zo was de redering.
Natuurlijk heeft dit zeldzame succesverhaal alle ingrediënten voor een film, en het moest er dus eens van komen. Gelukkig heeft regisseur Jack Gold, die met name televisiewerk doet, er bewust voor gekozen geen thriller te maken, maar vertelt hij de geschiedenis op een indrukwekkende en respectvolle manier. De nadruk ligt op met name op de wreedheid van de nazi’s, die er in de film groot genoegen in scheppen de gevangen te treiteren, mishandelen en vermoorden. Dat maakt ‘Escape from Sobibor’ ook niet zomaar een film die op elk gewenst moment in de dvd-speler gestopt kan worden: de confrontatie met de gruwelijkheden van het vernietigingskamp zal op menigeen grote indruk maken.
Jammer is wel dat bijna elke acteur met een belachelijk accent spreekt. Vooral de SS-ers hebben een vreemde, karikaturale tongval. Het zou de geloofwaardigheid van de film zeer ten goede zijn gekomen als zij of echt Duits spraken, of een normale vorm van Engels. Dat is echter de enige smet op een verder geslaagd oorlogsdrama.
Jeroen Savelkouls