Eureka – Yurîka (2000)

Regie: Shinji Aoyama | 217 minuten | drama | Acteurs: Kôji Yakusho, Aoi Miyazaki, Masaru Miyazaki, Yôichirô Saitô, Sayuri Kokushô, Ken Mitsuishi, Gô Rijû, Yutaka Matsushige, Sansei Shiomi, Kimie Shingyôji, Denden, Eihi Shiina

Op het eiland Kyushu in het zuidwesten van Japan besluit een gewapende passagier een bus te kapen. De gijzelnemer heeft geen duidelijke motieven en lijkt compleet gevoelloos te zijn tegenover het menselijk bestaan. Wanneer hij de buschauffeur dwingt om een parkeerterrein op te gaan, duurt het niet lang voordat een grote politiemacht het voertuig heeft omsingeld. Onderhandelen staat vrij, maar de kaper is niet in staat tot bezinning. Hij schiet zonder enige aarzeling enkele van de inzittenden dood. Het resulterende bloedbad laat slechts drie mensen in leven: de chauffeur, Makoto (Kôji Yakusho), een jongen, Naoki (Masaru Miyazaki) en zijn jongere zus, Kozue (Aoi Miyazaki). Makoto raakt in een shocktoestand en verdwijnt uit zijn gemeenschap, terwijl de twee kinderen zich in hun huis verschansen en weigeren met de buitenwereld te communiceren.

Twee jaar gaan uiteindelijk voorbij, maar de drie overlevenden vinden geen enkele vorm van verlossing. Makoto keert na een langdurige zwerftocht terug naar zijn geboortedorp, met de hoop om zijn oude leven weer op te pakken. Zijn vrouw is echter vertrokken, en zijn familieleden kunnen maar moeilijk omgaan met zijn neerslachtige houding. Dan zijn er Naoki en Kozue, die nu alleen in het huis van hun ouders wonen. Hun moeder is er met een andere man vandoor gegaan en hun vader is tijdens een verkeersongeluk om het leven gekomen. Zij leven nu een geïsoleerd en vreugdeloos bestaan, waarbij elke dag een herhaling lijkt te zijn van de vorige.

Uiteindelijk ontmoeten de drie overlevenden elkaar weer en besluit Makoto om bij Naoki en Kozue in te trekken. Vervolgens staat de neef van de kinderen, Akihiko (Yôichirô Saitô), ineens op de stoep. Akihiko beweert tijdens zijn studieverlof op de kinderen te willen passen, maar zijn ware intenties lijken meer bij potentieel geldbejag te liggen. Het gaat een tijdje goed met de nieuwe huisgenoten; er ontstaat zowaar een onverwachte band tussen het viertal. Maar dan wordt het dorp plotseling geteisterd door een reeks bizarre moorden, waardoor hun levens opnieuw op zijn kop worden gezet. Makoto ziet maar één oplossing: vluchten. Hij koopt een tweedehands bus en besluit om met zijn huisgenoten door het Japanse platteland te toeren.

Aangrijpend, inventief en kwetsbaar: woorden schieten tekort om ‘Eureka’ te beschrijven. Dit bijna vier uur durende meesterstuk van Shinji Aoyama vertelt het verhaal van een groep mensen wiens leven in chaos wordt gestort wanneer zij worden geconfronteerd met een traumatische ervaring. Aoyama toont op subtiele wijze hoe hun dagelijkse doen en laten voortdurend wordt beïnvloed door de buskaping. Ondanks dat het normale leven gewoon doorgaat, zitten zij te allen tijde gevangen in een geruisloze en onbewogen roes. Het effect is dat ‘Eureka’, als een gevolg hiervan, over een haast transcendentale toon beschikt. Ondersteund door de warmhartige cinematografie (Aoyama liet zijn film in sepia ontwikkelen, een bruinkleurig filter) heeft ‘Eureka’ daarnaast ook een zeer sereen signatuur. Je wordt al snel ondergedompeld in de meditatieve wereld van de film, je kunt niet wegkijken, en af en toe denk je plotseling: maar dit is toch een film over verdriet? Ja, maar omgaan met verdriet kan ook mooi zijn.

‘Eureka’ schijnt een fel licht in een hoek waar je normaal niet snel kijkt. De film doet je beseffen hoe routinematig het leven kan worden, en hoe één gebeurtenis gelijktijdig een zwaarwegende rol kan innemen. Niets zal ooit meer hetzelfde zijn na de buskaping, en toch bieden de drie overlevenden verzet tegen dit feit. Dit wordt het sterkst belichaamd door Makoto. Nadat Makoto is teruggekeerd naar zijn geboortedorp, lijkt hij vrede te hebben met zijn eenzame leven. Maar we beginnen te zien dat Makoto het voorval nooit heeft kunnen verwerken. Hij praat met zijn familie, doet zijn best op zijn werk en accepteert de avances van een vrouwelijke collega die verliefd op hem is. In de ogen van de wereld functioneert hij perfect na het voorval van twee jaar geleden. Maar Makoto verwerpt resoluut alles wat steun biedt. Hij kan het niet accepteren dat hij iets ernstigs heeft meegemaakt. Voor hem is de kaping een oneindig raadsel, iets dat zijn geest opvreet: waarom heeft zoiets afschuwelijks ooit plaatsgevonden, en had dit voorkomen kunnen worden?

Dan komen Naoki en Kozue in beeld (gespeeld door bloedverwanten Masaru en Aoi Miyazaki). Vanaf hier wordt Makoto zich bewust van zijn toegewezen verantwoordelijkheid jegens de twee kinderen. Hij wil hen niet zoals anderen in de steek laten, en wijkt niet meer van hun zijde. Makoto lijkt erin geloven dat hij Naoki en Kozue van een naderende ondergang kan redden. Zijn inspanning voor de twee kinderen is zowel aandoenlijk als hartverscheurend.

Kôji Yakusho, die in de jaren negentig bekendheid verwierf met hoofdrollen in films als ‘The Eel’ (1997) en ‘Cure’ (1997), zet als Makoto zijn beste acteerprestatie neer. Hij speelt hem volkomen nuchter. Er zijn geen schreeuwerige dialogen of overdreven emotionele uitingen in de voorstelling, maar alleen het serieuze komen en gaan van een man die met veel geluk aan de dood is ontsnapt en voor wie niets in het leven vanzelfsprekend is. Zijn zoektocht naar verlossing staat in het teken van één streven: het beschermen van Naoki en Kozue. Hij doet alles wat in zijn macht ligt om hen het verleden te laten vergeten en een mooie toekomst te schenken. Zijn eigen welvaren laat hem gedurende deze taak volledig koud.

Regisseur Shinji Aoyama zei eens over ‘Eureka’ dat hij tijdens de totstandkoming van de film was geïnspireerd door de sarin-gasaanval in de metro van Tokio in 1995. De nu beruchte aanslag liet hem nadenken over communicatie en slachtofferschap, en leidde hem uiteindelijk naar de concretisering van zijn grote doorbraakfilm. Mede door de intieme samenwerking tussen Aoyama en zijn acteurs is ‘Eureka’ een beklijvende karakterstudie, die niet alleen gaat over een groep mensen die op de rand van de afgrond balanceren, maar ook om vergiffenis en vooruitgang draait. Meer dan enige andere film onthult ‘Eureka’ manieren waarop trauma mensen dwingt om in een gevangenschap tussen het verleden en de toekomst te leven. Uiteindelijk zijn onze tranen niet gereserveerd voor de buskaping. Dat was een afschuwelijke gebeurtenis, maar hij heeft in ieder geval een einde bereikt. Onze tranen zijn gereserveerd voor Makoto, Naoki en Kozue. Voor hen is het einde nog níét in zicht.

Len Karstens

Waardering: 5

Bioscooprelease: 5 april 2001