Everything Is Illuminated (2005)

Regie: Liev Schreiber | 106 minuten | drama, komedie | Acteurs: Elijah Wood, Eugene Hutz, Boris Leskin, Laryssa Lauret, Jonathan Safran Foer, Jana Hrabetova, Stephen Samudovsky, Ljubomir Dezera, Oleksandr Choroshko, Gil Kazimirov, Zuzana Hodkova, Robert Chytil, Jaroslava Sochova, Ludmila Kartouska, Tereza Veselkova, Lukas Kral, Vera Sindelarova, Mikki the dog

Liev Schreiber (‘Scream’, ‘The Manchurian Candidate’) is de zoveelste acteur die het als regisseur probeert. Voor zijn allereerste film heeft hij niet het gemakkelijkste bronmateriaal uitgekozen; de roman ‘Everything Is Illuminated’ van de jonge Joods-Amerikaanse schrijver Jonathan Safran Foer. Een bijzonder complexe roman over de jonge Jonathan die op zoek gaat naar de vrouw die zijn grootvader in de Tweede Wereldoorlog van de nazi’s heeft gered. Met name met de ingenieuze vertelstructuur van het boek oogstte de schrijver veel lof. Liev Schreiber, zelf van joodse komaf, was zeer geroerd door de roman van Foer, die hem sterk aan het levensverhaal van zijn eigen grootvader deed herinneren. “Het was het verhaal dat ik zelf wilde vertellen, maar dan oneindig veel beter.” Maar aangezien Schreiber niet wilde debuteren met een epische, vier uur durende film moest er een flink deel van het oorspronkelijke verhaal worden weggelaten in het scenario.

Jonathan (Elijah Wood) is een serieuze jonge joodse Amerikaan, die een obsessieve dwang heeft alles dat hem aan zijn familie herinnert in een plastic zakje te doen, dat te labelen en aan zijn slaapkamermuur op te hangen. Wanneer na zijn grootvader ook zijn grootmoeder overlijdt besluit hij het verleden van zijn voorouders te onderzoeken. Zijn enige houvast is een oude foto, gemaakt in een Oekraïens gehucht aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog. Op de foto staat zijn grootvader met een voor hem onbekende vrouw, waarvan hij alleen weet dat ze Augustine heette en in het dorpje Trachimbrod woonde. Hij vermoedt dat zij degene is die ervoor gezorgd heeft dat zijn opa aan de nazi’s is ontsnapt. Om haar daarvoor te bedanken, besluit hij naar Oekraïne af te reizen en haar op te sporen. In Odessa wordt hij opgewacht door Alex (Eugene Hutz), een door alles dat Amerikaans is geobsedeerde hippe jonge Oekraïner die als vertaler fungeert, zijn nukkige opa Alex sr. (Boris Leskin) en diens maffe hond die luistert naar de opmerkelijke naam Sammy Davis Jr. Jr. Zij zijn van Heritage Tours, een amateuristisch familiebedrijfje dat rijke Amerikaanse joden helpt hun voorouders in Oekraïne op te sporen. Samen beginnen ze aan een lange, voor alle drie zeer verhelderende tocht door het prachtige Oost-Europese landschap.

Liev Schreiber, die behalve de regie ook het scenario voor zijn rekening nam, heeft geprobeerd zo dicht mogelijk bij het boek te blijven, ondanks het feit dat hij zich moest beperken tot de gebeurtenissen uit de nabije geschiedenis (het boek beslaat namelijk zo’n vijfhonderd jaar). De nadruk ligt dus op de reis die het kleurrijke gezelschap in een gammele Trabant door Oekraïne maakt. Het eerste uur is heel anders van toon dan de afsluitende dertig minuten. Humor staat aanvankelijk centraal en de hilarische momenten worden verzorgd door de levendige Eugene Hutz, die alleen al door zijn maffe uiterlijk en zijn Engels (dat hij duidelijk uit woordenboeken heeft geleerd) de lachers op zijn hand heeft. Ook de morrende opa, zo’n beetje de grootste antisemiet van heel Oost-Europa, komt regelmatig komisch uit de hoek. Daar tegenover staat de ernstige en in zichzelf gekeerde Jonathan, immer getooid in een zwart pak en dik omrande bril. Omdat hij zo ingetogen is, kom je maar weinig te weten over de persoon Jonathan, waardoor het moeilijk wordt met hem mee te leven. In tegenstelling tot Alex sr. en Alex jr., die veel completer en menselijker zijn. Vooral de tragische grootvader draagt al decennia lang een last met zich mee, wat uit zijn sprekende ogen is af te lezen. Hoe grappig het eerste uur van de film ook is, wanneer de mannen eindelijk in Trachimbrod aankomen slaat de toon rigoureus om. Ineens is het pure ernst, zeker wanneer ze daar de oudere vrouw Lista (ontroerend gespeeld door Laryssa Lauret) tegenkomen, die hun schakel met het verleden vormt.

Met name de Russische en Oekraïense acteurs leveren puik werk af. Elijah Wood mag dan de bekendste naam uit de cast zijn, hij wordt links en rechts weggespeeld door Hutz, Leskin en Lauret. Zelfs de hond steelt meer scènes dan hij! Dat heeft ongetwijfeld allemaal te maken met de ondoorgrondelijkheid van zijn personage Jonathan. Ondanks enkele gebreken in het scenario heeft debutant Liev Schreiber een uitstekende en bovenal integere film afgeleverd. Zeker als je bedenkt hoe ambitieus het project is geweest en hoe nauw de regisseur/scenarioschrijver bij het thema van de film is betrokken. Schreiber mag evenwel cinematograaf Matthew Libatique (‘Pi’, ‘Requiem for a Dream’) dankbaar zijn voor de prachtige beelden van het Oost-Europese landschap. Ook de muziek – van traditionele zigeunermuziek tot de gypsy punk van de band Gogol Bordello, waarvan Eugene Hutz de frontman is – dragen bij aan de etnische sfeer van deze film.

‘Everything Is Illuminated’ behaalde tegenvallende resultaten in de Amerikaanse bioscopen waardoor hij in Nederland maar direct op dvd werd uitgebracht. Misschien dat de film, die vrij traag aan de kijker voorbij trekt, niet voor een heel breed publiek geschikt is. Ook is de ontknoping wellicht niet voor iedereen even helder, omdat er vele ruimte overblijft voor de eigen interpretatie van de kijker. Desondanks zullen de mensen die deze film een kans geven daar zeker geen spijt van krijgen. Het debuut van Liev Schreiber mag dan niet zo overdonderend zijn als het boek van Jonathan Safran Foer en vooral op safe spelen, het heeft het hart wel degelijk op de juiste plaats en weet zowel te vermaken als te ontroeren. Niet slecht als een debuterend regisseur dát voor elkaar weet te krijgen.

Patricia Smagge

Waardering: 3.5