Fando y Lis (1968)

Recensie Fando y Lis CinemagazineRegie: Alejandro Jodorowsky | 93 minuten | avontuur, fantasie | Acteurs: Sergio Kleiner, Diana Mariscal, María Teresa Rivas, Tamara Garina, Juan José Arreola, Rene Rebetez, Amparo Villegas, Miguel Álvarez Acosta, Raul Romero, Julio Castillo, Adrián Ramos, Henry West, Luis Urias, Valerie Jodorowsky, Graciela R. de Mariscal, Tina French, Fuensanta Zertuche

‘Once upon a time, a long, long time ago, there was a mystical city: Tar. And at that time all the cities were intact and flourishing, because the final war has not yet begun. When the great catastrophe occurred, all the cities crumbled. Except Tar. Tar still exists. If you know where to look for it, you will find it. And when you get there, you will be presented with wine and water and you will be able to play music on a gramophone. And when you get there, you will help harvest grapes and you will pick up scorpions hidden under white rocks. When you get there, you will know eternity.’

Het surrealistische openingsshot van het in zwart-wit geschoten ‘Fando y Lis’, de debuutfilm van de Chileens-Franse alleskunner Alejandro Jodorowsky, zet de zintuigen meteen op scherp. Terwijl op de achtergrond een luchtalarm afgaat, ziet de toeschouwer een vrouw, liggend op een sofa, die een hap neemt van roos. Een witte muis scharrelt rond haar heen. Op de achtergrond ligt een keur aan naakte poppen. Het eten van de roos wordt op de geluidsband extra dik aangezet, waardoor het geheel niet alleen een mysterieus maar ook enigszins onpasselijk karakter krijgt. Terwijl de camera steeds verder inzoomt op de kauwende mond, weerklinkt op de achtergrond het geluid van invallende bommen. De vrouw blijft in de tussentijd onverstoord verder eten.

De opening is een voorbode van wat komen gaat, zowel in ‘Fando y Lis’ als in het verdere cinematografisch oeuvre van Jodorowsky. Op het eerste gezicht lijkt de mise-en-scène in het tafereel volledige willekeur. Maar, zoals het film betaamt, is niets zonder betekenis. Hoewel Jodorowsky de scheidslijn tussen symbolische functionaliteit en kunstzinnige, maar lege mooifilmerij hier angstvallig op zoekt, laat de filmmaker ons achter met een duidelijke boodschap.

‘Fando y Lis’ vertelt over de zoektocht van de geliefden Fando en Lis naar de legendarische stad Tar. Hun thuisstad is, zonder in details te treden, vervallen tot ruines. Door de resterende bewoners worden ze bespot. Hij, Fando, omwille van zijn dromerige naïviteit. Zij, Lis, juist vanwege haar fysieke handicap: de jonge vrouw is tot haar middel verlamd. Van zijn vader heeft Fando geleerd over de mystieke stad Tar, gebracht als het equivalent van het Christelijke beloofde land. Het tweetal ziet er hun redding in. Daar zullen ze rust en vrijheid kennen.

Hun odyssee door een ravijngebied, want zo kan hun trektocht gezien worden, voert ze langs een waar rariteitenkabinet. Alle ontmoetingen vallen echter onder dezelfde noemer. Elk personage dat ze tegenkomen vertegenwoordigt het verval waar ze mee te maken hebben. Die teloorgang is zowel cultureel als zedelijk. Het ravijn is een locatie van zien en gezien worden. Een plek van ongecontroleerde seks. Een letterlijk en figuurlijke kloof naar eerzame vrijheid. Het voyeuristisch hedonisme van het ravijn laat het duo echter niet zonder slag en stoot gaan.

Hoe meer Fando en Lis zich proberen te ontrekken aan hun omgeving, hoe meer de omgeving terugvecht. Dat doet het niet alleen op narratologische wijze, maar ook in beeld. ‘Fando y Lis’ grijpt in zijn vorm veelvuldig terug naar het verleden. Het gebrek aan kleur, de haperende filmmuziek en de vaak asynchrone dialogen brengen de toeschouwer terug de filmgeschiedenis in. Daarnaast krijg je door de vloeiende cameravoering, montage en jazzmuziek nooit de rust om er bij stil te staan. Als in een drugseuforie, resteert er geen andere mogelijkheid mee te gaan met de gekte. Door de ronddraaiende camera ontstaat er een gevoel van een vertigo, waar geen ontsnappen aan mogelijk is.

Tegelijkertijd vormt zich in het midden van die cinematografische wervelwind een punt van rust. Sommige scènes worden in tegengestelde richting afgespeeld, als ware het verleden dichterbij ligt dan de toekomst. Door de onvermijdelijkheid van de teloorgang is de blik naar wat komen gaat veelal zonder nut. De reis naar een betere wereld, gemanifesteerd in Tar, wordt door de draaikolk van symboliek, verhaal en cameravoering een exercitie van zinloosheid. Hun zijn wordt gereduceerd tot een gevangenschap van hun eigen drijfveren. Het is een existentialistische insteek die de zinloosheid van hun tocht accentueert.

Tar, het beloofde land, is onbereikbaar. Maar, zo ondervindt de toeschouwer, tegelijkertijd is de stad dichterbij dan ze denken. Hoe verder ze razen, hoe verder ze echter ze uit het middelpunt van hun zijn komen. Want dat is waar Jodorowsky uiteindelijk op lijkt te zijn: de redding ligt niet in een concrete of fysieke plek, maar is een meer metafysische plek in henzelf. Het leven, het vrije leven, is wat je er zelf van maakt. Het overgrote deel van de mensheid is dat idee al lang kwijt, of heeft het utopia juist al gevonden. Onze hoofdrolspelers Fando en Lis blijven echter zoekende, in wat een wellicht oneindige queeste wordt.

Wouter Los

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 23 februari 2023