Firebrand (2023)

Regie: Karim Aïnouz | 120 minuten | drama, geschiedenis | Acteurs: Alicia Vikander, Junia Rees, Ruby Bentall, Bryony Hannah, Patrick Buckley, Maia Jemmett, Linnea Martinsson, Paul Tinto, Erin Doherty, Mia Threapleton, Lisa Pyk, Sam Riley, Simon Russell Beale, Eddie Marsan, Ashleigh Reynolds, Jason Baughan, Ian Drysdale, Edward Harrison, Norman Bowman, Jude Law, Amr Waked, Patsy Ferran, Mina Andala, Milo MacKenzie, Anna Mawn

Over de intriges aan het hof van het Engelse Tudor koningshuis zijn boekenkasten vol geschreven en tal van films gemaakt. De meeste werken gaan óf over Elizabeth I, óf over de regeerperiode van haar vader, koning Henry VIII (Hendrik de Achtste). Het turbulente leven van Henry, waarin hij maar liefst zes keer trouwde, focust zich dan vaak op zijn relatie met Anne Boleyn. In ‘Firebrand’ staat echter Katherine Parr centraal, zijn zesde en laatste vrouw. Katherine Parr was een intellectueel aangelegde vrouw, die zich aangetrokken voelde door de protestantse stroming die in Europa steeds krachtiger werd, maar waar Henry zich tegen verzette. Intussen takelt Henry zelf fysiek en mentaal af en komt hun – al niet erg gezonde – relatie verder onder druk te staan.

De film is gebaseerd op het boek ‘Queen’s Gambit” van schrijfster Elizabeth Freemantle, maar die titel was onbruikbaar door de gelijknamige maar ongerelateerde Netflix-serie, dus is door de makers gekozen voor de titel ‘Firebrand’.

Wat speelt er zich nu precies af aan het hof? Zonder in een geschiedenisles te willen vervallen, is wel relevant een achtergrondschets te geven: Henry was als eerste getrouwd met de Spaanse prinses Katherine of Aragon (de moeder van de latere koningin “Bloody” Mary I) totdat hij verliefd werd op Anne Boleyn. Omdat de paus geen toestemming wilde geven voor een scheiding, besloot Henry na veel machinaties, intriges en jarenlang wachten, om het gezag van de paus niet meer te erkennen en zelfs hoofd van de Kerk te worden. Anne (moeder van de latere koningin Elizabeth I) wordt een paar jaar later onthoofd als Henry haar zat is. Vrouw nr. 3, Jane Seymour, sterft in het kraambed, maar baart wel de gehoopte zoon en troonopvolger (de latere koning Edward VI). Vrouw nr. 4 is Anne of Cleves (Anna van Kleef) die door Henry als te lelijk wordt beoordeeld als hij in het echt ziet en met een dik pensioen als “zuster” van Henry wordt geïnstalleerd in een landhuis. Katherine Howard, vrouw nr. 5, wordt onthoofd na bewezen overspel. Henry’s dramatische huwelijksleven speelt zich af in de schaduw van de protestantse Reformatie, waarbij de almacht van Rooms-Katholieke Kerk voor altijd gebroken wordt. Omdat Henry de paus niet meer erkent, zien veel protestanten en andere tegenstanders van de Kerk hun kans schoon om ook Engeland te hervormen. Katherine Parr, zelf overtuigd protestants, moet heel voorzichtig zijn: haar ideeën zijn hoogverraad en de wispelturigheid van Henry is bekend. Tenslotte weet Katherine als geen ander dat twee van haar voorgangsters letterlijk hun hoofd verloren

Alicia Vikander neemt de rol van Katherine Parr op zich en brengt de ijzeren vastberadenheid van de koningin goed naar voren om zich niet als meegaand vrouwtje af te laten schepen door de machtige mannen aan het hof. Met veel non-verbale communicatie, een blik of de manier waarop ze haar schouders beweegt, laat Vikander de interne emoties van haar personage doorschemeren. Maar af en toe kan ze zich ook echt uitspreken, in scènes die daarmee extra intens aanvoelen. Jude Law is fenomenaal als Henry VIII. Hij zet een monsterlijke versie van de koning neer, een egoïstische manipulator die lijdt onder de etterende wonden op zijn benen die maar niet willen helen. Henry stond in zijn jeugd bekend als de meest aantrekkelijke prins binnen het Christendom, maar is nu een opgeblazen, ziekelijke oude man. Law, die bekend staat om zijn filmsteruiterlijk, is hier bijna net zo onherkenbaar als in ‘Road to Perdition’. Hij domineert elke scène waarin hij verschijnt, of hij nu zingt, schreeuwt of Katherine mishandelt. Een prettig heerschap is deze versie van Henry VIII allerminst en Law leeft zich flink uit om hem zo negatief mogelijk neer te zetten, maar wel op een manier dat je als kijker ook begrijpt waarom hij zich zo gedraagt. Iemand die zijn hele leven lang altijd zijn zin heeft gekregen en nu in zijn nadagen vergaat van de pijn door de open wonden in zijn benen en amper nog in staat is tot rationeel denken.

De rest van de cast vult Vikander en Law goed aan: Erin Doherty heeft een (veel te) kleine rol als Anne Askew, een protestantse predikante en jeugdvriendin van Katherine, wiens religieuze overtuiging van haar gezicht spat tijdens het preken voor het gewone volk. In de rol van bisschop Steven Gardiner krijgt karakteracteur Simon Russell Beale ruimte om zich met zijn sonore stem van zijn meest onbetrouwbare en glibberige kant te laten zien. Het is altijd een genot om hem te zien spelen. In belangrijke bijrollen duiken ook de gebroeders Seymour op, Edward (Eddie Marsan) en Thomas (Sam Riley). Zij zijn de broers van de overleden Jane Seymour en daarmee de ooms van de jonge Edward, prins van Wales (Patrick Buckley). Minpuntje is dat hun enorme baarden historisch gezien weliswaar correct zijn, maar er lichtelijk potsierlijk nep uitzien op film. Thomas en Katherine hebben bovendien een verleden, totdat Henry tussenbeide kwam en zelf met haar trouwde. In kleine rollen zien we ook de dochters van Henry voorbij komen, Elizabeth (Junia Rees, die ook de verteller is) en Mary (Patsy Ferran, die half-Spaans is – net als Mary zelf).
Hoewel de film zich grotendeels op één locatie afspeelt, ziet de film er prachtig aangekleed uit, vol met kostuums en andere kleding die er authentiek uitzien voor de jaren 1540 en verder. Het is duidelijk dat er veel zorg is besteed aan hoe de film er op film ook uit zou zien.

De hele situatie binnen Henry’s hofhouding is een potentieel explosieve mix van belangen, overtuigingen en wie de macht heeft – en het kan voor alle personages tot hun dood leiden.

In de eerste helft van de film is die spanning ook voelbaar, maar hoe verder de film vordert, hoe meer dat wegebt – en de tot dan toe behoorlijk accurate historische gebeurtenissen worden losgelaten ten behoeve van een sensationeel en ronduit belachelijke climax. De film mist behoorlijk wat kansen om het geheel naar een hoger plan te brengen. Anne Askew, letterlijk een stokebrand (Firebrand) die voor een radicaal protestantisme pleit zonder het gezag van priesters, bisschoppen en zelfs de koning, verdwijnt bijna roemloos van het toneel. Juist de manier waarop de regering probeert haar te breken en haar uiteindelijk op de brandstapel zet, had omgezet in filmscènes voor dramatische impact kunnen zorgen. Zonder teveel te verklappen, overkomt Katherine in de film iets wat haar in werkelijkheid juist níet overkwam, omdat ze een superintelligente vrouw was en zichzelf daarvoor wist te behoeden met veel handigheid en door haar kaarten goed uit spelen. Ook dit was juist een kans geweest om Katherine als competenter en bedrevener voor te stellen.

De Braziliaanse regisseur Karim Aïnouz neemt in zijn eerste Engelstalige film wel heel veel hooi op zijn vork. Is ‘Firebrand’ een psychologische thriller, een historisch relaas over religieuze conflicten, of een drama over huiselijk geweld? Het is van alles een beetje en hierdoor verliest de film behoorlijk wat zeggingskracht. Sommige scènes zijn uitermate onplezierig om naar te kijken, met name als Henry’s beenwond verschoond moet worden. Het is jammer dat de (proto) feministische boodschap de bovenhand krijgt en dat een goed verteld (historisch kloppend) verhaal daaraan ondergeschikt wordt gemaakt.

Hans Geurts

Waardering: 2.5

Bioscooprelease: 26 september 2024