Francofonia (2015)

Regie: Aleksandr Sokurov | 87 minuten | drama | Acteurs: Louis-Do de Lencquesaing, Benjamin Utzerath, Vincent Nemeth, Johanna Korthals Altes, Andrey Chelpanov, Jean-Claude Caër, Aleksandr Sokurov, Francois Smesny, Peter Lontzek, Catherine Limbert

Waar liggen de grenzen van film? De algemene veronderstelling is dat het narratief dit soort niet-experimentele films afbakent. Als verhaal- en stijlconventies volgens een zekere logica verlopen, wordt film voor de toeschouwer begrijpelijk. De emoties van personages worden tastbaar en uit hun handelingen volgt spanning. De toeschouwer volgt getrouw. Als die grenzen echter worden overschreden, moet de toeschouwer een meer actieve houding innemen. Dit type film doet meer dan het oproepen van emoties, doordat ze ook intellectueel weten te prikkelen. Dat is ook het geval in het poëtische ‘Francofonia’, waar de grenzen op een intrigerende manier worden doorbroken.

‘Francofonia’ begint, geheel tegen de ongeschreven regels in, met de aftiteling. De gehele cast en crew rolt aan de toeschouwer voorbij. Op de achtergrond is een stem te horen. Het blijkt die van regisseur Aleksandr Sokurov te zijn. Hij probeert contact te krijgen met een schipper op zee, maar ruis gooit roet in het eten. Het is eenzelfde ruis die onze kijk op het verleden in de war kan schoppen, zo lijkt de Russische filmmaker in het vervolg te betogen.

In de grenzeloze mix van feitelijke archiefbeelden, essayistische documentaire en fictieve reconstructies vertelt ‘Francofonia’ het verhaal van hoe een Franse rijksambtenaar van het Louvre, Jacques Jaujard, tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt verplicht samen te werken met een Duitse officier, graaf Wolff Metternich. Die ongewone combinatie van moed en oorlogsdrift komt terug in de vele interpretaties van de kunstwerken die in het Louvre zijn te bewonderen.

Zo is de spanning die aanvankelijk tussen de Fransman en de Duitser in staat ook terug te vinden in de moeilijke relatie tussen kunst en oorlog. Vrijheid, gelijkheid en broederschap, verzuchten we. Maar tegelijkertijd heeft veel van de kunst in het Louvre, hoe groots ook, een bloederig randje van oorlog, uitbuiting en roof. Kunst bestaat bij de gratie van oorlog, toont de geest van Napoleon ons. Dat wat in staat is tot destructie is ook bij machte om schoonheid te creëren. Een gedachte die voortkomt door nauwkeuriger te zien. De ware gedaante van kunst kan zich zo daadkrachtig openbaren. Kunst, en geschiedenis, zijn verre van zwart-wit. Dat zijn zeer interessante opvattingen die Sokurov ons hier voorschotelt. Door de blijvende, postmoderne stroom aan beelden blijft ‘Francofonia’ bovendien dat krachtige behouden. Film, schilderkunst, fotografie en literatuur prikkelen allemaal tot nadenken.

Maar Sokurov houdt het ten allen tijde persoonlijk. Het is zijn strijd met de geschiedenis die we hier ervaren. Zijn overpeinzingen komen ons via een functionele voice-over ter ore. Functioneel omdat Sokurov geen echte filmillusie propageert, maar juist inzicht wil geven in zijn denkproces. Dat essayistische karakter geeft ‘Francofonia’ de vrijheid om grenzen te laten vallen. Fantasie en bewondering krijgen vrij baan. Net als zijn personages, waart hij als een spook door de geschiedenis. En wij zweven met onze eigen gedachten mee.

Tegen het einde van de film komen de Franse Jaujard en de Duitse Metternich nader tot elkaar in hun pogingen de kunstwerken van het Louvre te beschermen tegen de vernietigende of hebzuchtige Nazi’s. Het is een momentopname, zoals er meer van zijn geweest in de historie. En zullen zijn, zoals de vernietiging van het historisch erfgoed in het Midden Oosten door toedoen van terreurorganisaties laten zien. Heldendom en afbraak lijken mensen eigen. Maar zolang er meer helden zijn dan slopers, kan kunst voortbestaan. Opdat de mens voor altijd kan blijven zien.

Wouter Los

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 4 februari 2016
DVD-release: 23 augustus 2016