Free State of Jones (2016)
Regie: Gary Ross | 140 minuten | actie, biografie, geschiedenis, drama, oorlog | Acteurs: Matthew McConaughey, Gugu Mbatha-Raw, Mahershala Ali, Keri Russell, Christopher Berry, Sean Bridgers, Jacob Lofland, Thomas Francis Murphy, Bill Tangradi, Brian Lee Franklin, Kerry Cahill, Joe Chrest, Jessica Collins, Donald Watkins, Jill Jane Clements, Dane Rhodes, Lawrence Turner, Troy Hogan, Greg Kennedy, Artrial Clark, Charlie Anderson, Cade Mansfield Cooksey, Liza J. Bennett
De Amerikaanse burgeroorlog. Een horde soldaten stormt blindelings af op een andere kluit met vechters. Voordat ze de tegenpartij bereikt hebben, valt het merendeel echter al dood neer. Het strijdtoneel is rood van bloed. Voor de aanwezige medici is het een gigantische klus om de schaarse overlevenden weer op te knappen. De gruwelijke veldslag mondt uit in een humanitaire tragedie. Zo ondervindt ook Newton Knight (Matthew McConaughey), die door zijn werk als verpleger vaak midden in het strijdgewoel te vinden is. Dat de slachtoffers om hem heen vrijwel allemaal arme boeren zijn, terwijl de rijken hun land in beslag nemen, zint hem nog minder.
Gedesillusioneerd verlaat Knight het leger. Het is het begin van een opmerkelijke periode, gebaseerd op een waargebeurde geschiedenis, waarin een kleine groep mensen onder leiding van Knight zal rebelleren tegen de gezaghebbers van de Zuidelijke Staten. Dat ‘Free State of Jones’ op de werkelijkheid gebaseerd is, is echter niet zonder gevaar. Hoewel de film er knap in slaagt de gruwelijkheden en de naweeën van de oorlog te tonen, blijft het geheel hangen in netheid. ‘Free State of Jones’ doet er merkbaar alles aan om de geschiedschrijving trouw te zijn en de morele kant van het verhaal in een goed voetlicht te zetten.
De verhaallogica van de film is daardoor schromelijk schematisch. Ontwikkelingen, inclusief de talloze toevalligheden, volgen elkaar op omdat ze nu eenmaal ooit zo gegaan zijn. Mensen handelen daar ook naar, inclusief gebrekkige dialogen. Van psychologische diepgang of groei is geen sprake. Motivaties komen eerder voort uit simplisme. Zo zijn dood en verderf op het onrechtvaardige strijdveld alleen nog niet genoeg voor Knight om te deserteren. De druppel komt pas als zijn neefje, net een dag gerekruteerd, weinig verrassend tijdens de strijd het leven laat. Pas dan keert Knight het leger definitief zijn rug toe. Dat is erg makkelijk en vooral spanningsloos schrijven. Ironisch genoeg zorgt die voorspelbaarheid er juist voor dat ‘Free State of Jones’ verder van de werkelijkheid komt af te staan. Het leven laat zich immers niet zo eenvoudig voorspellen.
In zijn verzet komt Knight aan dezelfde kant als de slaven te staan. Samen met enkele andere deserteurs en de vele oorlogsweduwes bouwen ze aan een vrijstaat waar iedereen gelijk aan elkaar is. Als Robin Hoods proberen ze het eerder verloren land van de rijken terug te winnen. Zo maken ze het einde van de Burgeroorlog, het einde van de slavernij onder President Lincoln en de opkomst van de Ku Klux Clan mee. Dat ze lange tijd met gelijke wapens de strijd zijn aangegaan, maakt voor de ‘helden’ weinig uit. In het overdreven moralisme dat de film hanteert is voor subtiliteit geen ruimte. Daarbij is het enigszins wrang dat vooral de blanke Knight wordt gepresenteerd als voorvechter van het einde van de slavernij. Volgens die retoriek lijkt het alsof de slaven er zelf bar weinig mee te maken gehad hebben.
In een aantal intermezzo’s spoelt ‘Free State of Jones’ 85 jaar vooruit naar de tijd waarin een afstammeling van Knight nog altijd dezelfde problemen ervaart. De man is getrouwd, maar omdat niet zeker is of zijn bloedlijn geheel blank is, is hij voor het gerecht gedaagd. Het moet ons laten zien dat het protest van Knight na al die jaren nog lang niet ten einde is. De meerwaarde van die scènes is discutabel. Een blik op de kranten van nu toont dat er tegenwoordig nog steeds een hoop werk te verzetten is. Daar hebben we dit soort fictie niet voor nodig.
Wouter Los
Waardering: 2
Bioscooprelease: 1 september 2016
DVD-release: 18 januari 2017