Frozen Planet: More Stories from the Arctic – De ijsberenfamilie – The Polar Bear Family & Me (2013)
Regie: Saritha Wilkinson | 150 minuten | documentaire
Samen met de kodiakbeer (een ondersoort van de bruine beer) is de ijsbeer het grootste landroofdier dat heden ten dage nog onze aarde bewandelt. Volwassen mannetjes kunnen drie meter boven het aardoppervlak uittorenen als ze op hun achterpoten staan en vier- tot bijna zevenduizend kilo wegen. Naast een van de ultieme toproofdieren van het noordelijk halfrond, is de ijsbeer ook de icoon bij uitstek van de Noordpool als geografische regio. Niet zo vreemd, want ijsberen zijn enorm gespecialiseerde wezens die zich in de loop der evolutie perfect hebben aangepast aan het leven op de barre ijsvlakten van een van de koudste en onherbergzaamste plekken op aarde. Juist daarom zijn er ook maar weinig soorten die meer te lijden hebben van de klimaatverandering en het smelten van het poolijs dan de ijsbeer. Buiten vlees is er in het barre noorden amper voedsel voorhanden, waardoor ijsberen vooral afhankelijk zijn van het zeehondenaanbod. Om fatsoenlijk op zeehonden te kunnen jagen, hebben ijsberen in de winter pakijs nodig. Als het ijs te snel verdwijnt of grote stukken zee niet bevriezen, moeten ijsberen zwemmend te grote afstanden afleggen en verbruiken ze meer energie dan ze binnenkrijgen. Een potentiële ramp, zeker voor moederberen die buiten zichzelf ook nog een of twee jongen in leven moeten zien te houden.
De ijsbeer is een dier dat vrijwel altijd op afstand wordt bestudeerd. Dat heeft deels te maken met de ontzagwekkende kracht van dit roofdier, dat ook incidenteel mensen aanvalt en verorbert. Maar ijsberen zijn ook dieren die zowel op het zee-ijs als in het water in relatief korte tijd enorme afstanden kunnen afleggen, een gegeven dat het volgen van individuele dieren tot een tijdrovende, arbeidsintensieve en haast ondoenlijke klus maakt. Maar in ‘The Polar Bear Family and Me’ gaat de Schotse cameraman en presentator Gordon Buchanan (ook bekend van natuurfilms en -series als ‘Expedition New Guinea’, ‘Springwatch’, ‘Lost Land of the Tiger’ en ‘Amba the Russian Tiger’) in de ruige wildernis van het onherbergzame Spitsbergen op zoek naar een ijsberenfamilie om juist van heel dichtbij in beeld te kunnen brengen hoe het leven van een moeder en haar jongen er in de praktijk uitziet. Vanaf het moment waarop vrouwtjesijsbeer Lyra plots haar kop boven de sneeuw uitsteekt en met haar jongen Mikki en Luca tevoorschijn komt uit het winterhol, wordt duidelijk dat het eerste deel van de missie is geslaagd. Vervolgens slaagt Buchanan er daadwerkelijk in om enigszins het vertrouwen te winnen van Lyra en haar spruiten. Door Lyra met de hulp van erkende wetenschappers uit te rusten met een zenderhalsband, kan de filmcrew de moederijsbeer een heel jaar lang volgen op haar omzwervingen door de Noordelijke IJszee. Het wordt al snel duidelijk dat het leven van Lyra niet altijd over rozen gaat. Luca, de zwakkere broeder van de twee jonkies, overlijdt al vrij snel, terwijl het gebrek aan zee-ijs ook het opvoeden van het tweede jong Mikki allesbehalve vergemakkelijkt. Honger, het grillige verloop van de seizoenen en mannetjesberen zijn allemaal gevaren die constant op de loer liggen voor een opgroeiende ijsbeer.
De grote kracht van ‘The Polar Bear Family and Me’ is het persoonlijke en intieme karakter van de documentaire. Hoewel de film wetenschappelijk verantwoord is, is het geen afstandelijk document dat alleen op zakelijke en beschrijvende wijze ingaat op het leven van een van ’s werelds meest intrigerende roofdieren. Integendeel, verteller/presentator Gordon Buchanan en regisseur Saritha Wilkinson slagen er zelfs in om van Lyra en Mikki echte persoonlijkheden te maken, dierlijke hoofdrolspelers die ongetwijfeld de harten zullen stelen van veel natuurminnende kijkers. Zonder de beren al te veel menselijke eigenschappen toe te dichten, worden de dieren toch echte personages, prachtige wezens die moeten zien te overleven in een van de lastigste biotopen op aarde. Buiten de memorabele beelden van ijsberen op hagelwitte poolvlakten of het moment waarop Gordon Buchanan in een soort plexiglazen kooi op enkele centimeters afstand oog in oog staat met de ongekroonde koning van de Noordpool (een scène die producer Jason Roberts trouwens een boete van bijna zesduizend pond opleverde voor het te dicht naderen en verstoren van een ijsbeer), gaat de Schot ook op zoek naar meer morbide historische landschapselementen die herinneren aan een tijd waarin ijsberen op Spitsbergen nog vooral jachtwild waren. Sowieso benadrukt de documentaire terecht dat veel urgente problemen waarmee de ijsbeer momenteel kampt of in het verleden mee te maken heeft gehad door de mens zijn veroorzaakt. Veel wetenschappelijke bewijzen ondersteunen bijvoorbeeld de theorie dat de opwarming van de aarde, en dus ook de smelt van steeds grotere stukken pakijs, grotendeels het gevolg is van onze honger naar kolen, olie, aardgas en hout.
‘The Polar Bear Family and Me’ is een meeslepende, uitgebalanceerde en bij vlagen verbluffend mooie documentaire, een ode aan de ijsbeer die overduidelijk met veel liefde en toewijding is gemaakt. Het is bovendien een maatschappelijk relevante film die laat zien met welke problemen een van de imposantste roofdieren op aarde te maken heeft. Een veel krachtiger pleidooi voor het behoud en de verregaande bescherming van het ultieme Noordpoolsymbool dan ‘The Polar Bear Family and Me’ is dan ook amper denkbaar.
Frank Heinen