Frozen Planet: More Stories from the Arctic – Heersers van de tijd – Ice Age Giants (2013)

Regie: Mark Flowers, Mags Lightbody | 150 minuten | documentaire

Zo’n twintigduizend jaar geleden zouden we ons als moderne mensen waarschijnlijk vreemdelingen hebben gewaand op aarde. Grote delen van het noordelijk halfrond waren destijds bedekt met massieve, letterlijk metersdikke ijskappen. Gletsjers creëerden plaatselijk enorme valleien in het landschap, terwijl Europa, Noord-Amerika en Azië door de lage zeespiegel middels landbruggen met elkaar verbonden waren. Het grotendeels gortdroge woestijngebied ter hoogte van de huidige Amerikaanse staten Arizona en New Mexico was destijds juist een uitgestrekt rivieren- en merengebied waar een gematigd, redelijk nat klimaat de ideale levensomstandigheden schiep voor een breed en uiterst divers scala aan fascinerende levensvormen. Ook de mondiale fauna zag er gedurende deze periode van de aardgeschiedenis toch wel een tikkeltje anders uit dan tegenwoordig. De dinosauriërs waren weliswaar al lang en breed van het toneel verdwenen en als heersende diergroep afgelost door de warmbloedige zoogdieren, maar toch was de planeet ook in de ijstijd bezaaid met giganten. Diverse fossielen, die overal ter wereld ter wereld op geregelde basis opduiken, tonen dat de ijstijden over een geheel eigen megafauna beschikten.

Enkele van die enigmatische ijstijdreuzen komen met behulp van moderne digitale technieken voor eventjes weer tot leven in de BBC-documentairereeks ‘Ice Age Giants’. Denk bijvoorbeeld aan fascinerende creaturen als de indrukwekkende en met immense bovenhoektanden uitgeruste sabeltandkat Smilodon fatalis, het bizar uitziende reuzengordeldier Glyptodon, de wolharige mammoet, de grotbewonende holenbeer, de imposante holenleeuw (die nog wat groter en zwaarder was dan de ook bepaald niet klein uitgevallen Afrikaanse leeuw die we allemaal wel kennen), de buitenissige grondluiaard, de ontzagwekkende mastodont en de wolharige neushoorn. Ook de opkomst van de mens wordt in ‘Ice Age Giants’ niet overgeslagen. Eerst verschijnen de robuuste neanderthalers ten tonele, maar uiteindelijk werden deze behoorlijk succesvolle mensachtigen toch verdrongen door onze directe voorouders, de eerste vertegenwoordigers van de soort Homo sapiens. Hoewel de eerste moderne mensachtigen nog niet zo’n overweldigende invloed hadden op hun omgeving en de planeet als wij, suggereren paleontologische bronnen wel dat ze door de jacht de populatiedynamiek van grote steppegiganten als mammoets en mastodonten negatief beïnvloedden en zo toch gedeeltelijk (bejaging was zeker niet de enige factor) hebben bijgedragen aan het uitsterven van deze machtige ijstijdgiganten.

‘Ice Age Giants’ is in veel opzichten het neusje van de zalm voor liefhebbers van gedegen populairwetenschappelijke documentaires. De wezens, hoewel niet zo indrukwekkend vormgegeven als bijvoorbeeld de prehistorische reptielen in ‘Walking with Dinosaurs’ of de reuzengorilla King Kong in het gelijknamige epos van Peter Jackson, zien er overtuigend genoeg uit om de prehistorische ijstijdwerelden die langstrekken tot leven te wekken. De belangrijkste kracht van ‘Ice Age Giants’ is echter de soepele wisselwerking tussen amusement en wetenschap. De driedelige reeks is spannend en onderhoudend genoeg om de aandacht van de kijker vast te houden, maar bevat in de vorm van wetenschappelijke factsheets en paleontologische intermezzo’s ook een bulk aan interessante informatie. Erg belangrijk, want zo valt de opkomst en ondergang van bepaalde soorten ook veel gemakkelijker te duiden, zelfs als je een relatieve leek bent op paleontologisch en natuurhistorisch gebied. Zo is het bijvoorbeeld interessant om te horen dat grazers als de wolharige neushoorn en mammoet tijdens een van de koudste episoden uit onze aardgeschiedenis in Europa juist floreerden door de afwezigheid van sneeuw. Het was in die tijd namelijk zo koud dat vrijwel al het water op aarde was ingekapseld in de enorme poolkappen die grote delen van het noordelijk halfrond bedekten. Het gevolg: weinig neerslag (dus ook amper sneeuw) en weidse steppen vol grassen en bloemen, voedselrijke vlakten die een gedekte megatafel vormden voor reuzen als wolharige neushoorns en mammoeten. Toen hun leefwereld bedekt raakte met een dikke laag sneeuw en gaandeweg verboste, verdwenen ook de wolharige neushoorns van het toneel.

Hoewel de aandacht in ‘Ice Age Giants’ primair uitgaat naar verdwenen soorten en vervlogen ecosystemen, toont de serie ook dat een groot deel van de ijstijdfauna zich wel aan de sterk veranderde klimatologische omstandigheden op aarde heeft aangepast en nog steeds in ons midden is. Een indrukwekkende scène waarin duizenden bizons en een aantal mammoeten zij aan zij over de Noord-Amerikaanse prairies trekken, maakt duidelijk dat veel hedendaagse dieren lang met de inmiddels verdwenen ijstijdreuzen hebben samengeleefd. Ook soorten als wapiti’s, edelherten, rendieren, gaffelantilopen en wilde zwijnen zijn eigenlijk ijstijdrelicten die nog steeds leven en zonder de invloed van de moderne mens heden ten dage nog in beduidend grotere aantallen over de planeet zouden zwerven. ‘Ice Age Giants’ is het schoolvoorbeeld van een documentaire die wetenschap en amusement op een verfrissende manier weet te combineren. Een niet te missen reeks voor iedereen die geïnteresseerd is in een fascinerende periode uit de rijke aardgeschiedenis.

Frank Heinen

‘Frozen Planet: More Stories from the Arctic – Heersers van de tijd’ verschijnt dinsdag 10 december 2013 op DVD en blu-ray (3 DVD/blu-ray box ‘Frozen Planet: More Stories from the Arctic’).