Fury (1936)

Regie: Fritz Lang | 90 minuten | drama, romantiek, misdaad | Acteurs: Sylvia Sidney, Spencer Tracy, Walter Abel, Bruce Cabot, Edward Ellis, Walter Brennan, Frank Albertson, George Walcott

Fritz Lang, de in Oostenrijk geboren, maar lange tijd in Duitsland werkzame regisseur van klassiekers als ‘Metropolis’ (1927) en ‘M’ (1931), maakte met ‘Fury’ zijn eerste Amerikaanse film. Zijn nieuwe thuisland – hij emigreerde naar Amerika om Nazi-Duitsland te ontvluchten – spaart hij echter niet. Hoewel er wel enigszins sprake is van een “happy end”, en de held de traditionele onschuldige “everyman” is, wordt er een interessant boekje open gedaan over Amerika. Zo komen we via de aanklager van het Openbaar Ministerie te weten dat er in de (toen) laatste negenenveertig jaar door menigten “6010 mensen gelyncht zijn door ophanging, verbranding en met messen, in dit geweldige land van ons.” Maar het zou een misvatting zijn om te zeggen dat het hier alleen om Amerika gaat. Nee, de algehele mensheid of menselijke natuur staat hier voor het gerecht.

Deze natuur wordt soms op ironische wijze verbeeld in de film, zoals in het geval van de shotafwisseling tussen roddelende burgers en een stel kippen. Maar dit soort visuele grapjes is meestal overbodig. De film is namelijk niet heel subtiel. Het is meestal wel duidelijk welke punten er in de film gemaakt worden of zullen gaan worden. Het is echter nauwelijks het geval dat dit de film nadelig beïnvloedt. Het filmische vakmanschap is namelijk overduidelijk aanwezig in deze mooi symmetrische en perfect in elkaar passende film. Praktisch geen enkel moment blijkt bij een herbeschouwing overbodig te zijn geweest. Zo begint de film met heel ongedwongen, schattige momenten tussen de twee geliefden die verklaren eigenlijk niet zonder elkaar te kunnen. Niets lijkt een gekunstelde functie te hebben anders dan het neerzetten van de relatie van deze twee personen en de sympathie voor hen opwekken bij de toeschouwer. In dit opzicht werken de beginsituaties prima. De scène waarin Katherine zegt dat ze van pinda’s is gaan houden omdat haar liefde voor Joe, die er gek op is, dit met zich meebracht, is mooi, naturel geacteerd en doet de personages tot leven komen. Wat de kijker nu nog niet weet is dat de pinda’s later een belangrijke rol zullen gaan spelen. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor Joe’s foute spelling van “aandenken” en de ring die hij van Katherine krijgt voor hun afscheid. Het blijkt allemaal belangrijk te zijn.

‘Fury’ is voor een groot deel een aanklacht tegen lynchen en de doodstraf. We zien hoe een gefrustreerde menigte gretig een zondebok aanwijst om haar angsten, onzekerheden en woede op te botvieren. Lang kon echter niet de film maakte die hij wilde. Om een zo effectief mogelijk argument tegen deze praktijken te maken, was het volgens hem het beste om het slachtoffer schuldig te laten zijn, om hem vervolgens duidelijk te laten maken dat lynching en de doodstraf toch verkeerd zijn, onafhankelijk van de schuldvraag.

Hier zit wat in. Want, hoe geweldig de aanval op de gevangenis ook gefilmd is, en hoe scherpzinnig het zwaar afkeurenswaardige gedrag van de menigte ook wordt getoond en waargenomen, het is niet meer dan logisch dat we op de hand van het slachtoffer zijn, omdat hij nog niet voor een greintje schuldig is. Integendeel, hij wordt als uiterst sympathiek, liefdevol, en moreel bekwaam afgeschilderd in de eerste helft van de film. Een heel groot probleem is dit echter niet. In zekere zin maakt het zijn metamorfose in de tweede helft retorisch gezien een stuk krachtiger en verontrustender. De keerzijde hiervan is dat het realiteitsgehalte wat gecompromitteerd wordt. De agressieve Joe van de tweede helft van de film lijkt, afgezien van het slot, in niets meer op de charmante, liefhebbende Joe van ervoor.

Toch kunnen de eerste en de tweede helft niet zonder elkaar in deze vorm. Joe wil namelijk op zijn beurt de wel degelijk schuldige meute ter dood laten veroordelen. De manier waarop de oorspronkelijk onschuldige Joe hier als een bloeddorstige wraakengel zijn daders ten onder wil zien gaan doet de kijker toch even achter z’n oren krabben. We begrijpen zijn woedde, en de acties van de duidelijk schuldige (want op film opgenomen) menigte zijn walgelijk, maar deze vergelding voelt toch niet goed. Enerzijds omdat Joe niet werkelijk is omgekomen en net alsof doet om zijn doel te bereiken. Maar anderzijds omdat hij slechts een schim is van zijn voormalige ik en we puur de emoties en gedragingen zien die hem sturen in zijn missie. En het is geen mooi gezicht. Hij vergeet de liefde van zijn leven, Katherine – naar wie hij niet eens vraagt wanneer hij plotseling weer opduikt; ook laat hij haar bewust in het duister over zijn ontsnapping aan de dood – en wordt volkomen verteerd door zijn woede en wens tot wraak. Hij is geworden als diegenen die hij aanklaagt en zo verafschuwt.

Deze karakterisering van Joe in dit deel van de film maakt het een voordeel dat hij in het begin van de film zo als een heilige werd afgeschilderd. Het maakt het namelijk pijnlijk duidelijk dat geen mens immuun is voor het “kwaad” of destructieve, foute gedachtes. Ieder mens heeft zijn grens en moet daarom altijd bewust hoeden voor een afglijden in de verkeerde richting. Ook pleit het niet voor de sociale, morele gezondheid van de maatschappij, wanneer deze bewerkstelligt dat zo’n schijnbaar “puur” persoon als Joe gecorrumpeerd kan worden. Gelukkig komt Joe toch bij zinnen en laat Lang toch een sprankje hoop voor de mensheid bestaan. Eigen richting en obsessieve vergeldingsacties worden hier niet beloond. Er wordt wel gezegd dat de beste wraak is om een goed leven te leiden, en dat lijkt hier ook de boodschap te zijn. Het latere gedrag van Joe zorgde er immers voor dat hij de belangrijke dingen in het leven geheel over het hoofd zag; wat zijn leven in feite alsnog beëindigt door het leeg en zinloos te maken. Dit is geen situatie waarmee de mens(heid) kan leven. Daarom is het maar goed dat Joe uiteindelijk de daders genade toont en letterlijk en figuurlijk zijn ware gezicht laat zien. Een gezicht dat voor Katherine eindelijk weer een menselijk karakter heeft gekregen. Laten we hopen dat dit zo blijft…

Bart Rietvink