Gay Days in Tel-Aviv – Hazman havarod (2009)

Regie: Yair Qedar | 72 minuten | documentaire, geschiedenis | Met: Michal Eden, Ellyot, Yossi Even-Kama, Uzi Even, Eytan Fox, Amit Kama, Gal Uchovsky, Amalia Ziv

Zelfs wie nooit naar het Eurovisie Songfestival kijkt, kent haar: Dana International. In 1998 won deze transseksuele zangeres, die in 1972 in Tel Aviv werd geboren als Yaron Cohen, het Europese liedjesfestijn met haar liedje ‘Diva’. Het is een ode aan de krachtige vrouwen uit de wereldgeschiedenis (Cleopatra, Victoria, Afrodite), maar tussen de regels door tevens een oproep aan iedereen die ‘anders’ is om vooral zichzelf te durven zijn. In meerdere opzichten betekende die eerste plaats een overwinning voor Israël. Niet in de laatste plaats voor de homogemeenschap in het land, die in Dana’s zege de ultieme bekroning zagen van twintig jaar strijd voor gelijke rechten. Want Tel Aviv mag dan tegenwoordig gezien worden als de ‘gay capital’ van de wereld, dat is lang niet altijd zo geweest, leert de documentaire ‘Gay Days’ (2009) van Yair Qedar ons. In de jaren tachtig was het bijvoorbeeld strafbaar om openlijk voor je geaardheid uit te komen. Homo’s, lesbiennes, biseksuelen en transseksuelen werden onderdrukt en met geweld tegemoet getreden. Een groep pioniers bundelde de krachten en trotseerde die vijandige benadering. Het was het begin van de ‘Pink Revolution’.

In de jaren tachtig hadden homo’s in Israël geen enkele rechten. Hun kunst en literatuur werd gecensureerd en homo’s mochten zich niet aanmelden bij het leger, de politie of andere publieke instellingen. Ook justitieel gezien hadden ze geen poot om op te staan. Geweld – ook door agenten! – jegens homo’s was aan de orde van de dag en de daders werden nooit bestraft. Langzaam maar zeker kwam daar verandering in. Steeds meer publieke figuren kwamen openlijk voor hun geaardheid uit en durfden de strijd voor gelijke rechten aan te gaan. Yair Qedar, regisseur van de documentaire ‘Gay Days’ en grondlegger van het homotijdschrift ‘Pink Time’, ging voorop in de strijd. Omdat hij zo dicht op het vuur zit, heeft hij voor zijn film beslag kunnen leggen op bijzonder archiefmateriaal uit de film-, televisie- en muziekwereld. Aan de hand van zijn eigen persoonlijke dagboek reconstrueert hij de aardverschuiving die plaatsvond in Israël. Daarnaast heeft hij een aantal direct betrokkenen geïnterviewd, onder wie politiek activiste Michal Eden, die vanwege haar keuze om voor haar geaardheid uit te komen gedwongen werd te breken met haar familie. Ook de befaamde en baanbrekende filmregisseur Eytan Fox komt aan het woord, evenals punkzangeres Ellyot, de eerste publieke figuur in Israël van wie bekend werd dat ze op vrouwen viel.

Intrigerend is ook het verhaal van Yossi Even-Kama, een jongen uit Jaffa die door zijn familie verstoten werd toen hij hen vertelde homoseksueel te zijn. Op de universiteit kwam hij in contact met professor Uzi Even, in wie hij een zielsverwant vond. Even werd ooit uit zijn militaire functie ontheven nadat was uitgekomen dat hij al jarenlang met een man, Amit Kama, leefde. Maar hij liet zich niet uit het veld slaan en ging de strijd niet uit de weg. Even en Kama kregen een bijzondere band met Yossi, die ze in huis hadden genomen om zich over hem te ontfermen. De grote droom van het drietal was om officieel een gezinnetje te vormen. Bijna vijftien jaar werden ze door verschillende rechters van het kastje naar de muur gestuurd, maar eind 2009 was het dan eindelijk zo ver: de adoptie werd eindelijk officieel. Juist deze persoonlijke, herkenbare verhalen geven ‘Gay Days’ zijn extra dimensie. De ervaringen van gewone mensen, die worden tegengewerkt door de heersende normen en waarden, de machtige overheid en allerlei conservatieve opvattingen, spreken bijzonder tot de verbeelding.

Yair Qedar heeft een boeiend en vrij compleet overzicht gegeven van de opkomst van Tel Aviv als ‘gay capital’ van het westen. De film is inzichtelijk en informatief. Dankzij zijn eigen ervaringen en contacten heeft hij een bont gezelschap aan mensen weten te verzamelen, die allen hun eigen verhaal te vertellen hebben. Zijn film sluit hij af met fragmenten waarin te zien is dat alle lagen van de Israëlische bevolking – jong en oud, Joods en Arabisch, toegewijde gelovigen en atheïsten, geleerden en ongeletterden en zelfs politieagenten en strijdkrachten – eind jaren negentig meeliepen in de zogenaamde ‘pride parades’. Als je het zo ziet vraag je je af waarom er in andere delen van Israël nog altijd een bloedige strijd gestreden wordt, want in Tel Aviv kan men blijkbaar wel zij aan zij leven – mits iedereen wat water bij de wijn doet. ‘Gay Days’ herinnert ons er op krachtige en indringende wijze aan dat vrijheid iets is waar strijd voor geleverd moet worden.

Patricia Smagge