Gonza, the Spearman – Yari no gonza (1986)
Regie: Masahiro Shinoda | 132 minuten | drama | Acteurs: Haruko Kato, Hideji Otaki, Kuniko Miyake, Choichiro Kawarazaki, Naoto Takenaka, Jun Hamamura, Shoichi Ozawa, Hiromi Gô, Shohei Hino, Shima Iwashita, Misako Tanaka
Gonza’s knappe voorkomen en talent met de speer worden in het begin van ‘Gonza, the Spearman’ bezongen door jonge vrouwen wanneer hij langsloopt op straat. Het is een ware held, maar hij is niet helemaal van onbesproken karakter. Zijn ijdelheid en arrogantie zorgen uiteindelijk voor zijn persoonlijke ondergang, tenminste, dat lijkt de conclusie te zijn wanneer niet alleen aan het begin van de film, maar ook na de tragische afloop van het verhaal van Gonza, dit lied hoorbaar is op de soundtrack van de film. Of misschien wil de regisseur, of originele auteur Shikamatsu, wel duidelijk maken dat perfecte, onaantastbare levens niet bestaan. Ofwel vanwege hun persoonlijke tekortkomingen, ofwel vanwege onfortuinlijke spelingen van het lot, loopt het leven van dit soort personen vaak niet zo sprookjesachtig af als mensen soms denken. Maar er zit meer in ‘Gonza, the Spearman’ een op het eerste gezicht simpel verhaal over een uit de hand gelopen misverstand.
Het verhaal heeft het gewicht van de grote Griekse tragedies, of een melodramatische opera, vol met mensen die liefhebben, liegen, bedriegen, jaloers zijn, en waarbij tenslotte natuurlijk doden vallen. Ook is de film erg Japans, zowel door de aankleding, setting, de hele shogun/samuraicultuur en de nadruk op eer, trouw, tradities en ceremonies. Zo maakt deze film duidelijk dat eerwraak niet iets is dat alleen aan de moslimcultuur verbonden moet worden. Overspel is, of was in ieder geval, in Japan niet iets waar lichtzinnig over gedacht werd. Nu berust de beschuldiging van overspel in ‘Gonza, the Spearman’ weliswaar op een misverstand, de ware beweegredenen voor Gonza’s ontmoeting met de getrouwde vrouw in de film zijn evenmin erg ethisch verantwoord.
De film lijkt deels een kritiek te vormen op deze cultuur van eer(wraak), de machismo en het patriarchale in de Japanse samenleving. Waar ‘Once Upon a Time in the West’ een Western was die het einde van het cowboytijdperk inluidde, lijken in deze film de samurai te worden gekenmerkt als een groep wiens die met zijn dienstverlening enigszins achterhaald is. Vandaar dat Gonza zich wil toeleggen op de kunst van de theeceremonie en ook aan het einde van de film de zoon van een samuraistrijder, die aan het begin nog niets liever wilde dan een groots zwaardvechter worden, net als de dochter de rituelen van de theeceremonie aan het leren is. In deze progressieve ontwikkeling in en kritiek op elementen in de Japanse cultuur heeft de film wel wat weg van het werk van Ozu.
‘Gonza, the Spearman’ heeft een prettig, ongedwongen tempo, en gebruikt net als Ozu af en toe punctuerende, rustgevende shots. Zogezegd is de plot rechtlijnig maar is er veel interessante thematiek in de film te ontdekken. Er is duidelijk te merken dat de film een bewerking is van een Japans kabuki-theaterstuk, vanwege de af en toe overdreven acteerstijl en de monologen (bedoeld voor het publiek) van sommige acteurs. Maar de theatraliteit doet eigenlijk nergens afbreuk aan de filmbeleving. Sterker nog, het voegt iets authentieks toe aan ‘Gonza, the Spearman’, dat vooral qua thematiek en sfeer de kijker veel te bieden heeft.
Bart Rietvink