Goodbye, Mr. Chips (1939)
Regie: Sam Wood | 114 minuten | drama, romantiek | Acteurs: Robert Donat, Greer Garson, Paul Henreid, Terry Kilburn, John Mills, Judith Furse, Lyn Harding, Milton Rosmer, Frederick Leister, Louise Hampton, Austin Trevor, David Tree, Edmund Breon, Jill Furse, Scott Sunderland, Leonard Boucher, David Croft, Martita Hunt, Simon Lack, Guy Middleton, Michael Shepley, Nigel Stock
Een van de meest fascinerende aspecten van film maken is dat de regisseur de tijd net zo snel of langzaam kan laten gaan als hij zelf wil. Hij moet dan echter wel in ogenschouw nemen dat de acteurs ook met hun tijd mee moeten gaan en verouderen. Een manier om dit op te lossen is door twee (of meer) verschillende acteurs in te zetten, zoals bijvoorbeeld gebeurd in ‘Big Fish’ (2003), waarin Albert Finney en Ewan McGregor respectievelijk de oudere en de jongere versie van Edward Bloom spelen. Je kunt er als regisseur ook voor kiezen om andere technieken te gebruiken om je hoofdrolspeler er ouder uit te laten zien. Bijvoorbeeld met behulp van make-up. Dat dit nogal tricky is en compleet kan mislukken, is te zien in het historisch epos ‘Giant’ (1956), waarin hoofdrolspelers Elizabeth Taylor, Rock Hudson en James Dean met overdadig aangebrachte make-up en wat grijze accenten in hun haar ineens dertig jaar ouder moeten lijken. Heel wat overtuigender is de transformatie van Robert Donat in ‘Goodbye, Mr. Chips’ (1939). Gedurende de film wordt hij op een heel natuurlijke wijze maar liefst 63 (!) jaar ouder gemaakt.
‘Goodbye, Mr. Chips’ is zowel een liefdesverhaal als een lesje geschiedenis en is een hartverwarmende ode aan het aloude beroep van leraar. In 1933 kijkt de oudere en alom gerespecteerde leraar Charles Chipping (Robert Donat) terug op zijn leven. In 1870 komt de dan nog jonge en idealistische Chipping voor het eerst aan bij Brookfield School for Boys, een traditionele Engelse jongensschool. De verlegen en stille Chipping heeft aanvankelijk zeer veel moeite om orde te houden in de klas. De jongens dagen hun nieuwe leraar uit, zoals ze dat bij elke nieuweling doen. Al op zijn eerste dag moet de hoofdmeester worden ingeschakeld om de orde in de klas te herstellen. Chipping twijfelt of hij wel het juiste beroep heeft gekozen, maar zet ondanks alles toch door. Hij ontdekt dat wanneer hij streng en rechtlijnig is, het niet lang duurt voor hij de aandacht van zijn klas heeft. Jaren strijken voorbij en Chipping wordt een gerespecteerde leraar wiens studenten goede cijfers halen. Toch ontbreekt er iets in zijn leven. Zijn goede vriend, de leraar Duits Staefel (Paul Henreid), heeft dat door en nodigt hem uit voor een vakantie in Oostenrijk. Daar leert Chipping de levenslustige en veel jongere Katherine Ellis (Greer Garson) kennen. Hij is op slag verliefd en het duurt dan ook niet lang voordat de twee trouwen. Dankzij de liefde wordt Mr. Chips – zoals hij nu liefkozend wordt genoemd – milder, waardoor hij ook een betere en persoonlijkere band krijgt met zijn leerlingen.
Schrijver James Hilton baseerde het verhaal ‘Goodbye, Mr. Chips’ op zijn eigen ervaringen met W.H. Balgarnie, die een halve eeuw lang lesgaf op The Leys public school in Cambridge. Voor de regie van deze MGM-productie werd Sam Wood aangetrokken, die vooral bekend was vanwege zijn samenwerking met The Marx Brothers. ‘Goodbye, Mr. Chips’ is een nostalgische film die tegenwoordig misschien wat oubollig aandoet. Dat kan ook te maken hebben met het feit dat er eigenlijk maar weinig gebeurt. Het is een karakterstudie van de ouderwetse Chipping, die langzaam maar zeker de sympathie van zijn leerlingen weet te winnen en leert te relativeren. Dankzij zijn liefdevolle en levenslustige jonge vrouw bloeit hij op en ziet hij in dat je met humor heel ver kunt komen in het leven. Het komt nu allemaal misschien wat braafjes en melodramatisch over, maar heeft desalniettemin het hart absoluut op de juiste plaats. De regie van Wood biedt in feite weinig bijzonders; het doet allemaal zeer degelijk aan. Zoals dat eigenlijk geldt voor de hele film. Het enige dat ‘Goodbye, Mr. Chips’ écht bijzonder maakt is de voortreffelijke acteerprestatie van de onvolprezen Robert Donat.
Donat (‘The 39 Steps’, 1935), die veel liever op het toneel stond dan in films speelde, kaapte in 1939 zeer verrassend de Oscar voor beste mannelijke hoofdrol weg voor de neuzen van het drietal favorieten van naam Clark Gable (‘Gone with the Wind’), James Stewart (‘Mr. Smith Goes to Washington’) en Laurence Olivier (‘Wuthering Heights’). Met zijn charmante, typisch Britse vertolking van de sympathieke Mr. Chipping wist hij niet alleen de harten van de Oscarjury te telen, maar lukt het hem zelfs om het hedendaagse publiek voor zich te winnen – mits zij deze ouderwets aandoende film onbevooroordeeld tegemoet treden. Vooral de overtuigende manier waarop de acteur, die toen pas 34 jaar was, veroudert is bewonderenswaardig. “As soon as I put the moustache on, I felt the part, even if I did look like a great airedale come out of a puddle”, zei hij er zelf over. Naast Donat speelde Greer Garson (die drie jaar later een Oscar zou winnen voor haar rol in ‘Mrs. Miniver’ (1942)) haar eerste grote filmrol. Voor de uit Oostenrijk afkomstige Paul Henreid, die eveneens in 1942 zijn beste jaar zou hebben met glansrollen in ‘Casablanca’ en ‘Now, Voyager’, was het zijn eerste Engelstalige rol. Beide stralen levenslust uit en leren de stijve Mr. Chipping om te genieten van alles dat op zijn pad komt.
‘Goodbye, Mr. Chips’ zal waarschijnlijk niet direct elke filmliefhebber aanspreken. Die trage, typisch Britse nostalgie, daar moet je nu eenmaal van houden. Bovendien gebeurt er niet veel in deze film, die maar geleidelijk voortkabbelt. Wie deze film echter een kans geeft en openstaat voor zijn specifieke magie, zal er geen spijt van krijgen. Want ‘Goodbye, Mr. Chips’ is een klassieker in alle opzichten. Vooral dankzij de geweldige Robert Donat, die helaas veel te vroeg (in 1958 op slechts 53-jarige leeftijd) is gestorven, is deze film de moeite waard. Iedereen die karakterontwikkeling en menselijkheid verkiest boven intriges, actie en special effects zal zich zeker kunnen vermaken met deze mooie film.
Patricia Smagge
Waardering: 4