Grave of the Fireflies – Hotaru no haka (1988)
Regie: Isao Takahata | 93 minuten | drama, animatie, oorlog | Originele stemmencast: Tsutomu Tatsumi, Ayano Shiraishi, Yoshiko Shinohara, Akemi Yamaguchi, Rhoda Chrosite, Shannon Conley, Crispin Freeman, Dan Green, Amy Jones, George Leaver, J. Robert Spencer , Nick Sullivan, Veronica Taylor
Emotioneel, schokkend, rauw en realistisch zijn nu niet bepaald de superlatieven die je verwacht aan te treffen in een cartoon. Toch is ‘Grave of the Fireflies’ erin geslaagd een universele anti-oorlogsfilm neer te zetten in tekenfilmvorm. Hoewel de rolprent alweer een dikke 17 jaar oud is heeft het zowel visueel als emotioneel niets aan kracht ingeboet. Opbeurend is dit Japanse meesterwerk niet, wel noodzakelijk.
In ‘Grave of the Fireflies’ leer je de puber Seita en zijn kleine zusje Setsuko kennen. De twee leven in het oorlog verscheurde Japan van 1945. Continu wordt het land bestookt door luchtaanvallen. Tijdens zo’n ‘air raid’ wordt de moeder van het duo getroffen door een brandbom. Vader kan niet helpen, want hij vecht op zee. De jonge Seita moet de zorg voor zijn zusje op zich nemen. Als later blijkt dat hun moeder overleden is, moeten de twee noodgedwongen hun intrek nemen bij hun tante. Uiteindelijk houden Seita en Stesuko het niet meer vol om steeds bekritiseerd te worden door de vrouw en samen gaan ze op zoek naar een nieuwe woning. Ondertussen gaat de oorlog onverminderd voort en raken de voedselrantsoenen op.
Japan’s beroemde Studio Ghibli is verantwoordelijk voor ‘Grave of the Fireflies’. De studio staat bekend om hun fantasievolle sprookjesfilms als ‘Spirited Away’ en ‘Howl’s Moving Castle’. Hoewel ‘Grave of the Fireflies’ geheel andere kost is zijn er zeker overeenkomsten te vinden tussen de Ghibli-films. Het sobere tekenwerk is erg herkenbaar en ook de sfeervolle, licht melancholische muziek is typisch Ghibli. Daarnaast bestaat ook deze film uit 1988 uit meerdere lagen.
Je kunt ‘Grave of the Fireflies’ afdoen als een simpele anti-oorlogsfilm, maar dan doe je de film toch echt te kort. Deze anime is zoveel meer. Regisseur Takahata brengt een ode aan de onverzettelijkheid van de liefde. De band tussen twee verwanten. Zo verstopt Seita zijn verdriet om zo zijn kleine zusje te helpen. Ondanks alle wreedheden om hen heen, probeert hij Setsuko een zo normaal en waardig mogelijk bestaan te bieden. De puurheid en onschuld van de kleuter maakt Seita’s leven draaglijker. De wilskracht van de twee kinderen contrasteert met de menselijke zelfzuchtigheid in oorlogstijd. Terwijl de hongersnood steeds grotere vormen aanneemt en er mensen op straat sterven, profiteren sluwe handelaren van de behoefte aan voedsel en eisen de meest dure voorwerpen op. Ook Seita’s tante is enkel geïnteresseerd in haar eigen welzijn.
Het mooie van Takahata’s film is dat hij geen oordeel velt. Hij houdt zich afzijdig en registreert enkel. Seita’s tante wordt nooit een monsterlijke narcist en ook de Amerikanen krijgen geen labeltje opgeplakt. Het is aan jou om zelf je eigen mening te vormen. Wat zou jij doen in dergelijke situaties? Zou jij het schaarse eten dat je bezit uitdelen aan andere mensen of zou je alles op alles zetten om enkel voor je eigen gezin te zorgen? ‘Grave of the Fireflies’ roept interessante vragen op. Het is makkelijk om het verleden te veroordelen, maar hoe zou jij zelf reageren in dergelijke situaties? Hoewel lang niet alle daden goed te praten zijn zijn ze zeker wel te begrijpen.
De grootste kracht van deze anime schuilt in de onopgeschmukte wijze waarop het verhaal zich ontvouwt. De film belicht het leven van twee kinderen die enkel elkaar hebben in een wereld waar kinderen niet thuishoren. Hun dagelijkse gevecht om voedsel te vinden, elkaar ondanks alle ellende te steunen en optimistisch te blijven vormt de hoofdmoot van ‘Grave of the Fireflies’. Er zit geen wapengekletter in de film en ook actiemomenten hoef je niet te verwachten. De enige oorlogsmomenten zijn de bombardementen en de gevolgen daarvan. Brandbommen gooien complete steden in de as en rukken levens uiteen. Takahata zoomt in op de slachtoffers, waaronder Seita’s moeder. Echt expliciet wordt het nooit, maar daarom is de impact nog niet minder.
Het zijn juist intieme scènes die het meest beklijven, de momenten waarop broer en zus halsoverkop een dagje aan het strand moeten onderbreken om te schuilen voor een bombardement. Of de scène waarin de kleine Setsuko vertelt dat ze allang op de hoogte was van de dood van haar moeder. Misschien wel de krachtigste passage van de film is Seita’s herinnering aan de marine-dagen waar hij was met zijn vader. Vol trots denkt hij terug aan de mooie schepen en opeens maakt hij schietbewegingen om de militairen te imiteren. Bij de marine dat wilde hij ook. Dan barst hij in tranen uit. Sinds de jongen de gevolgen van oorlog heeft gezien weet hij hoe weinig helden er te vinden zijn.
‘Grave of the Fireflies’ laat de echte slachtoffers van oorlog zien: kinderen en onschuldige burgers. De ongepolijste wijze waarop Takahata leven in oorlogstijd laat zien is beklemmend, ontroerend en tragisch. Doe jezelf een lol en ga deze anime zien. Dit is niet zomaar een tekenfilm, dit is één van de (zoniet dé) beste oorlogsfilms ooit gemaakt. Hoe dan ook een film die je niet snel vergeet.
Frank v.d. Ven