Great Migrations (2010)

Regie: Ricardo Andrade, Catherine Eunice | 350 minuten | documentaire | Originele stemmencast: Alec Baldwin | Nederlandse stemmencast: Jeroen Krabbé

Migratie is onlosmakelijk verbonden met de strijd om te overleven die veel wilde dieren dagelijks (moeten) voeren. De redenen die ten grondslag liggen aan de meest epische queesten in het dierenrijk zijn uiterst divers. Soms is honger de drijfveer die honderden of duizenden dieren aanspoort om op zoek te gaan naar nieuwe, weelderige voedselgronden. Maar ook de aanlokkelijke, zwoele roep van een aantrekkelijke liefdespartner kan dieren aanzetten tot een lange zwerftocht die vaak zelfs over meerdere continenten voert. Maar massamigraties kunnen tevens gedreven worden door het klimaat of de afwisseling van de seizoenen. Het is in ieder geval duidelijk dat er weinig thema’s zijn die zulke spectaculaire taferelen en vergezichten opleveren als dierlijke massamigraties. Reden genoeg voor de National Geographic Society om veel tijd, geld en mankracht te investeren in een documentaire die dierlijke migratie in al haar facetten indringend in beeld moet brengen. Om het project ‘Great Migrations’ ook op het scherm tot volle wasdom te laten komen, heeft het productieteam van National Geographic bijna drie jaar gefilmd en 670.000 kilometer gereisd door twintig landen, waarbij alle zeven de continenten zijn aangedaan. Financieel en productietechnisch is ‘Great Migrations’ dan ook het omvangrijkste project dat de National Geographic Society in haar roemruchte, 122-jarige geschiedenis bij de horens heeft gevat.

Geen wonder dat natuurliefhebbers wereldwijd hooggespannen verwachtingen koesterden ten aanzien van ‘Great Migrations’. En terecht, zo luidt de conclusie na het bekijken van de talloze uren aan zeer divers beeldmateriaal die de kijker krijgt voorgeschoteld. De eerste scène van de serie is bijvoorbeeld al treffend en in meerdere opzichten kenmerkend voor de documentaire. We zien een jonge gnoe, die wanhopig probeert om een kolkende, met krokodillen bezaaide rivier over te steken. Als hij op tastbare afstand van de rivieroever bijna herenigd wordt met zijn moeder, slaat het noodlot onbarmhartig toe. De immense muil van een enorme krokodil omsluit het dier en trekt de jonge gnoe naar een waterig graf. Het tafereel is op adembenemende wijze in beeld gebracht en legt tegelijkertijd de schoonheid, rauwheid en meedogenloosheid van de wilde natuur vast in een kleurrijke ets van bewegend beeld. Het is niet verwonderlijk dat de gnoetrek in de Serengeti ruimschoots aan bod komt in ‘Great Migrations’, want deze massaverplaatsing is niet voor niets het grootste migratiespektakel dat jaarlijks op land plaatsvindt. Maar de documentairereeks werpt ook een meesterlijke blik op onbekendere dierenreizen. Wat te denken van de prachtige en tere monarchvlinders. Deze dagvlinders overwinteren in Mexico, maar trekken in de zomermaanden richting de noordelijke contreien van het Amerikaanse continent, gedreven door een intern gps-systeem dat afgesteld is op de stand van de zon en de tijd. Of het rode leger dat Kerstmiseiland, een bescheiden landklomp in de Indische Oceaan, jaarlijks in bezit neemt als de tienduizenden rode krabben over land richting het water trekken om gehoor te geven aan de roep om voorplanting. Een odyssee die niet zonder gevaren verloopt. Talloze krabben sneuvelen namelijk onderweg, geplet door autobanden of overrompeld door de frenetieke doodseskaders van de door de mens op het eiland geïntroduceerde yellow crazy ants. We volgen ook de woestijnolifanten van Mali, die dwars door de onherbergzame Sahel trekken op weg naar Lake Banzena, een door het zonlicht besprenkelde oase in een stoffige wereld van oneindige dorst. Helaas hebben de olifanten in Mali steeds minder ruimte door de uitdijende menselijke bewoning, waardoor het voor de dikhuiden in het huidige tijdsgewricht steeds moeilijker wordt om hun eeuwenoude migratieroutes te volgen. Een hartverscheurend fragment, waarin de leden van een olifantenkudde de resten van een overleden jonkie koesteren en met hun slurven betasten, laat zien dat de arrogante vooronderstelling dat alleen mensen het vermogen bezitten om te rouwen over het heengaan van een geliefd familielid inmiddels wel achterhaald is. Verder volgt ‘Great Migrations’ onder meer ook de lange reizen van diverse vogels in Noord-Amerika, de zeereizen van walvishaaien, potvissen, witte haaien en zeeolifanten (die ondanks hun immense afmetingen toch geregeld eindigen als hartig haaienhapje) en de migratie van Amerikaanse gaffelantilopen, de snelste langeafstandslopers ter wereld.

Heel interessant is – zeker voor de vorsende geesten onder ons – de aflevering ‘The Science of Migration’. Door ten volle gebruik te maken van de snufjes die de moderne techniek ons aanreikt, proberen wetenschappers een beter beeld te krijgen van het verloop van en de logica achter de verbluffende reizen die gemeengoed zijn in het dierenrijk. De zogenaamde date diaries (zenders die data verzamelen) onthullen bijvoorbeeld veel geheimen over het trekgedrag van zeeolifanten die voorheen in de duistere oceaandiepten voor de ogen en oren van de wetenschap verborgen bleven. Opvallend genoeg zien we hoe techneut Martin Wikelski en vlinderexpert Chip Taylor er zelfs in geslaagd zijn om een zendertje te ontwikkelen dat zo klein en licht is dat het aan een monarchvlinder bevestigd kan worden. Sowieso speelt informatieverstrekking in ‘Great Migrations’ een voornamere rol dan in vergelijkbaar epische documentairereeksen als ‘Planet Earth’ of ‘Life’. De serie is niet louter een verzameling adembenemende beelden, maar een wetenschappelijk onderbouwde productie waar je als kijker veel van zult opsteken. Enige uitzondering is de bonusfilm ‘Rhythm of Life’, waarin de mooiste beelden uit de serie, begeleid door fraaie muziek, nog eens de revue passeren. Alec Baldwin (Engelstalige versie) en Jeroen Krabbé (Nederlandse versie) nemen het bloemrijke, soms wat gezwollen commentaar bij de beelden vakkundig voor hun rekening. Zeker de warme stem van Krabbé past perfect bij de beelden die langskomen.

De National Geographic Society heeft alle reden om trots te zijn op deze productie. ‘Great Migrations’ verdient zeker een plekje tussen baanbrekende reeksen als ‘Planet Earth’, ‘Life’ of ‘The Life of Mammals’. Het rauwe randje onderscheidt ‘Great Migrations’ van zijn legendarische voorgangers. Vanuit sommige hoeken is de laatste jaren ook wel eens voorzichtige kritiek geuit op het geldverslindende karakter van megaprojecten als ‘Great Migrations’. Waarom wordt het geld niet gewoon besteed aan natuurbescherming? Maar juist door het gordijn open te schuiven en een breed publiek deelgenoot te maken van de wonderen die onze planeet in natuurlijk opzicht nog herbergt, creëer je draagvlak voor de bescherming van bedreigde dieren en kwetsbare ecosystemen. Dat is – naast het kijkplezier dat mooie natuurdocumentaires voortbrengen – de belangrijkste winst.

Frank Heinen