Green Border – Zielona granica (2023)

Regie: Agnieszka Holland | 147 minuten | drama | Acteurs: Jalal Altawil, Maja Ostaszewska, Behi Djanati Atai, Tomasz Wlosok, Al Rashi Mohamad, Dalia Naous, Monika Frajczyk, Jasmina Polak, Maciej Stuhr, Agata Kulesza, Michal Zielinski, Aboubakr Bensaihi, Joely Mbundu, Malwina Buss, Piotr Stramowski, Marta Stalmierska, Sandra Korzeniak, Magdalena Poplawska, Talia Ajjan, Taim Ajjan

Dat het onderwerp van pushbacks politiek gevoelig ligt in Polen deert regisseur Agnieszka Holland weinig, want volgens haar moet dit verhaal naar buiten. Dit openbaren doet Holland genadeloos en aan welke kant je ook staat in het migratiedebat, ‘Green Border’ zal hoe dan ook een gevoelige snaar raken.

Als handreiking voor het moordende tempo hakken Holland en scenarioschrijvers Maciej Pisak en Gabriela Lazarkiewicz de film in vier hoofdstukken (plus een epiloog als flagrante uitbrander), in wezen verschillende invalshoeken. De eerste gaat over een Syrisch gezin dat het Assad-regime wil ontvluchten met de hulp van een eerder gevlucht familielid in Zweden. Door Wit-Russische contacten wordt het gezin in het bosrijke grensgebied met Polen gedumpt waar hun tweede hel begint, want wat ze niet weten is dat het Wit-Russische regime migranten als menselijk wapen gebruikt tegen Polen, in feite deel van de oostelijke buitengrens van de Europese Unie.

In het tweede hoofdstuk volg je nauwgezet de jonge Pool en grensbewaker Jan (Tomasz Wlosok). Hij heeft een hoogzwangere echtgenote en werkt in de weekenden aan zijn nieuwbouwwoning in het grensgebied, die ondanks de hulp van schoonvader maar niet afkomt. Hoe meer de toekomstige vader van de relatief hoge beloning voor de pushbacks in een als staat van beleg aangewezen zones binnen harkt, hoe meer wroeging hij krijgt.

Wat als niet de migranten het probleem zijn maar de Poolse reactie op de grensintimidatie van Wit-Rusland? In hoofdstuk drie weten de Poolse activisten en zusjes, Marta en Zuku, eentje kalm en controlerend, de ander een withoofd, het antwoord op deze vraag wel. Ze proberen zoveel mogelijk binnen de grenzen van de Poolse wet de migranten te helpen zonder zelf ontmanteld en opgesloten te worden. Echter, om veiligheid te garanderen aan de kiezer maakt de rechts-conservatieve regering dit soort initiatieven steeds gevaarlijker.

Een groeiende groep Polen raakt meer en meer gefrustreerd over het binnenlandse beleid waarbij er slachtoffers binnen en buiten de grenzen vallen. Eén van deze Polen is Julia, een psychiater met een buitenhuis in het grensgebied. Holland bevraagt in hoofdstuk vier vooral via haar en grensbewaker Jan de kijker over hoelang je kan toekijken of uitvoeren in naam van de wet als deze gruwelijkheden de uitkomst zijn. Kortom, kan je je ogen sluiten voor het onrecht aan de Europese grenzen? In het oosten ‘Green Border’ en in het zuiden ‘Io capitano’ (Matteo Garrone, 2024), de alarmbellen voor het Europese vredesproject gaan onverminderd af.

Ook al is de film een tikkeltje belerend en sentimenteel, het brengt de wrede kant van het vluchtelingenvraagstuk aan de Pools – Wit-Russische grens vrij ontnuchterend voor het voetlicht. Bovendien is het verhaal een gedetailleerd mozaïsch drama waarin de slechteriken niet puur slecht zijn en de goeden geen heiligen. Met speels venijn maakt regisseur Holland tussen de regels door duidelijk aan wat voor soort druk mensen, aan welke kant van het hek ook (behalve de Wit-Russen dan), blootstaan. Iedere morele afslag die de personages nemen of menselijk gebaar dat ze maken, beleef je daarom intens mee, wat nog eens pijnlijk wordt versterkt door de actualiteit ervan.

Bovenal is het soms horrorachtige ‘Green Border’ confronterend en onstuimig, een politiek-maatschappelijke tragedie diepgeworteld in Europa. Vanaf het eerste shot, waarin de groene bossen bij de grens veranderen in zwart-wit, neemt Hollands film je mee in het oog van de storm. Het bosrijke land aan de oostelijke grens van Europa, waar zich alles afspeelt, staat voor een immens moreel grijs gebied waarin de vele menselijke schakels ieder grijstinten toevoegen totdat de donkerte valt in het Avondland.

Roy van Landschoot

Waardering: 4

Bioscooprelease: 18 april 2024
VOD-release: 17 juli 2024