Grosse Freiheit (2021)

Regie: Sebastian Meise | 116 minuten | drama | Acteurs: Franz Rogowski, Georg Friedrich, Anton von Lucke, Thomas Prenn, Johannes Cramer, Ulrich Faßnacht, Alfred Hartung, Klaus Huhle, Dan Lestrade, Andreas Patton, Joachim Schönfeld, Ernst Sigot, Thomas Stecher, Fabian Stumm, Daniel Wagner, Thomas Wehling

Na de val van het tirannieke naziregime genoten veel Duitsers hernieuwde vrijheid, maar dit gold beslist niet voor iedereen. Duitse homoseksuelen kregen namelijk te maken met enorme staatsrepressie na de Tweede Wereldoorlog. Aan de hand van Paragraaf 175, een wet die homoseksuele handelingen strafbaar maakte, veroordeelde Bondsrepubliek Duitsland (BRD) talloze inwoners voor gevangenisstraffen tot twee jaar. En bij herhaling moest je meestal weer de bak in. De hoofdpersoon van ‘Grosse Freiheit’, Hans Hoffmann, is iemand die inmiddels meer in de gevangenis leeft dan erbuiten vanwege Paragraaf 175. Ook in de gevangenis wordt Hans gediscrimineerd, bij de openluchtpauzes staat Hoffmann standaard in de ‘175’ hoek. Hoewel dit grote onrecht ‘Grosse Freiheit’ aan het hart gaat, vertelt deze imponerende film zeer zeker ook over een liefde die onder uiterst zware omstandigheden toch zijn weg weet te vinden.

‘Grosse Freiheit’ windt er geen doekjes om en opent met amateurfilmpjes waarin mannen seks hebben op een openbaar toilet. De relatieve onschuld van deze filmpjes verdwijnt echter als sneeuw voor de zon als Hans op basis hiervan voor de zoveelste keer de gevangenis in moet. Het ergste nog, hij is het inmiddels gewend. Medegevangene Victor, stiekem tevens steun en toeverlaat voor Hans, begroet de recidivist en merkt op: “kon je het weer niet laten”. Het is de jaren zestig, ergens in Berlijn. Dan springt het verhaal naar kort na de Tweede Wereldoorlog en de homofoob Victor ontdekt in de gevangenis dat Hans eerder in een concentratiekamp heeft gezeten. Zo start hun unieke relatie. Zonder dat het rommelig wordt hanteert ‘Grosse Freiheit’ een a-chronologische flashbackstructuur. Die uitgekiende vertelstructuur dient vooral om de ontwikkeling in de relatie tussen Hans en de getroebleerde Victor te duiden.

Het hele acteursensemble speelt overtuigend maar vooral Franz Rogowski als Hans levert een ijzersterke prestatie af. Zonder enige vorm van ijdelheid transformeert Rogowski in zijn personage en maakt hij het innerlijke leven onder extreme onderdrukking invoelbaar. Bovendien wordt het leed nooit pathetisch – ook Hans en Victor hebben hun zwakheden en maken verkeerde keuzes binnen dit repressieve regime, ‘Grosse Freiheit’ presenteert niemand als heilig.

Met de cinematografie, montage en het geluid zit het allemaal snor. Deze staan gebalanceerd in dienst van het verhaal en de acteurs. Zodoende krijgen zowel de gruwelijke werkelijkheid in de gevangenis als de tedere momenten tussen de acteurs de ruimte om te ademen. Via opzienbarende details toont ‘Grosse Freiheit’ hoe het gevangenisleven een schaduwrijke afspiegeling is van de maatschappij: in het naaiatelier vermaken gevangenen overgebleven nazi-uniformen; staan de bewakers oogluikend drugsdeals en -gebruik toe; en bestaat er een hele codetaal voor seks(plekken). Daarnaast maakt de film subtiel gebruik van persoonlijke, heimelijke opnames geschoten op oud filmmateriaal. Deze filmische liefdesverklaringen tonen zowel de broosheid als kracht van de liefde tussen mensen die altijd maar stiekem moeten doen, op de vlucht voor de vijandige buitenwereld, en soms zichzelf.

Zonder hoog opgeheven vingertje vertelt ‘Grosse Freiheit’ een ontwapenend liefdesverhaal over de worsteling met homodiscriminatie en onvrijheid in het Duitsland van na de Tweede Wereldoorlog. De handhaving en betrekkelijk late afschaffing van Paragraaf 175 blijft een pijnlijke geschiedenis en het verhaal van Hans behoort daarom met recht tot krachtige waarschuwingen over hoe fragiel en jong vrijheid is, zeker voor bepaalde groepen, in West-Europa. Voor velen kwam de afschaffing te laat, wellicht ook voor Hans. Het einde van ‘Grosse Freiheit’ is dan ook niet op te vatten zonder een vleugje ironie.

Roy van Landschoot

Waardering: 4

Bioscooprelease: 17 maart 2022
DVD-release: 8 juni 2022